გურამ ასათიანის "მინდია და მურმანი"

1982 წლის 28 ივნისს გარდაიცვალა ცნობილი ქართველი ლიტერატურათმცოდნე, კრიტიკოსი, ფილოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი გურამ ასათიანი.

გურამ ასათიანის არა ერთი კრიტიკული წერილი თუ მონოგრაფიული გამოკვლევა ახსოვს ჩვენს მკითხველს, ქართული ლიტერატურის აქტუალურ პრობლემებზე თუ ცნობილ ქართველ პოეტებზე (გალაკტიონზე, ტიციანზე, პაოლოზე, გიორგი ლეონიძეზე, სიმონ ჩიქოვანზე, ნიკოლოზ ბარათაშვილზე და სხვა.).

სამწუხაროდ, გურამ ასათიანი გარდაიცვალა ახალგაზრდა, 54 წლისა (დაბადებული 1928 წლის 12 აგვისტოს), ალბათ რამდენი რამის გაკეთება შეეძლო კიდევ.

თავის ესეში "ახალი პოეტიკის სათავეებთან" გურამ ასათიანი წერს: "ხელოვნების არც ერთ სხვა დარგში არ გამომჟღავნებულა ისე მკაფიოდ და ისეთი სისრულით ჩვენი ხალხის ეროვნული გენია, როგორც ეს პოეზიაში მოხდა.

ჩვენ სამართლიანად ვამაყობთ იმით, რომ საქართველო არის უძველესი კულტურის ქვეყანა. დღესაც ყველა მნახველს განაცვიფრებს თრიალეთისა და არმაზის სანახებში აღმოჩენილი ნივთების, ჯვარისა და გელათის ტაძრების, ყინწვისის ანგელოზისა და ახლად ამეტყველებული შუასაუკუნოვანი ქართული, ჰორალების შემოქმედთა მაღალი ოსტატობა.

მაგრამ მაინც ცხადია, რომ ჩვენი სულიერი ყოფის არც ერთ სფეროს არ მიუღწევია ისეთ მწვერვალებამდე, როგორზეც იგი აიყვანეს „ვეფხისტყაოსნისა“ და „მერანის“ ავტორებმა."

სხვაგან (ნიკოლოზ ბარათაშვილი, 1975, გვ. 11) ის წერს: "ეროვნული თვითმყოფადობის განცდა ახალი დროის ქართულ პოეზიაში ნიკოლოზ ბარათაშვილმა შემოიტანა...

ბარათაშვილის შემოქმედებაში თავისი წმინდა, აუმღვრეველი სახით გამოიხატა ქართველი ხალხის პოეტური გენია, მისი სულის ახალი თრთოლვა და ეპოქისეული მისწრაფებანი..."…- გურამ ასათიანისათვის ყოველთვის საინტერესო იყო მშობლიური ქართული პოეზიის ისტორიაში განახლების დრო და ავტორები.

როგორც ვთქვით, გურამ ასათიანი არა ერთი საინტერესო გამოკვლევის თუ წერილის ავტორია. დღეს, მისი გარდაცვალების თარიღის აღსანიშნავად პრესა გე-ს მკითხველს ვთავაზობ გავიხსენოთ მისი "მინდია და მურმანი". რომელიც ძალიან საინტერესოა და ქართული შემოქმედების მთავარ ნიშანსვეტის - სიკეთის ქმედით ძალას წარმოაჩენს.

მინდია და მურმანი              

ქართულ ხასიათს აქვს გადახრები და უაღრესობანი, რაც სხვადასხვა დროს ცხოვრებაშიც დაფანტულია – ისტორიის მიერ ფიქსირებულ ფაქტებშიც გამოვლენილა და მხატვრულ შემოქმედებაშიც (როგორც ლიტერატურაში, ასევე ფოლკლორში).

დახასიათებულია, რომ ყველაზე დიდი უკიდურესობანი ამ მხრივ ხალხურმა ზეპირსიტყვაობამ შემოგვინახა.

ჩვენი ეროვნული სულის ორი პოლუსია მინდია და მურმანი – ორი უკიდურესი გადახრა (მიღებული ნორმიდან) ურთიერთსაპირისპირო მიმართულებით.

გამორიცხული არ არის, რომ ამ ორ სახეს საერთო სათავე ჰქონდეს.

საინტერესოა ამ მხრივ ხევსურული გადმოცემის ლიტერატურული მოდიფიცირება კ. გამსახურდიას ცნობილ მოთხრობაში, რომლის მიხედვით ხოგაის მინდი ოჩოპინტეს მიჰყიდის სულს (ისევე როგორც მურმანი – ეშმაკს), და ამის შედეგად განიკურნება მკბენარებისგან (როგორც მურმანი კურნავს ეთერს).

ამრიგად, ორივე ამ სახის გააზრებაში შესულია ფაუსტური მოტივი (თავისებურად ტრანსფორმირებული სახით*). (*ხალხურ ვერსიებში მინდიას და ოჩოპინტეს ურთიერთშეთანხმების გამსახურდიასეული მოტივი დადასტურებული არ არის. სამაგიეროდ დასტურდება მკბენარების გაჩენისა და მათგან გათავისუფლების ამბავი, რაც თან სდევს მინდიასგან გველის ხორცის გემებას. მაგრამ ეს უკვე დეტალია. გაცილებით უფრო არსებითია ის გარემოება, რომ ხალხური მინდიას (ისევე როგორც მურმანის) ახალი ძალმოსილება ეშმაკეულ ძალებთან (ქაჯებთან) კავშირით იწყება, რაც უთუოდ აახლოვებს მის ამბავს ფაუსტურ თავგადასავალთან). რას უნდა ნიშნავდეს ეს ხალხური მსოფლგაგების თვალსაზრისით? როგორც ჩანს, იმას, რომ ორივე მათგანმა გადააბიჯა ადამიანური შესაძლებლობებისა და ადამიანურივე ყოფის ჩვეულებრივ ზღვარს და ახალ „ზეადამიანურ“ საფეხურზე შედგა ფეხი.

ასე თუ ისე, ორივემ დაარღვია ჩვეულებრიობის ნორმა. ამ მხრივ (საზღვრის გადაკვეთის თვალსაზრისით) ისინი ერთად არიან. მაგრამ აქედან მათი გზები საწინააღმდეგო მიმართულებით იყრება.

მინდიას და მურმანს ქართულ ფოლკლორში ერთი სიუჟეტური კონტექსტი არ აერთიანებს, მაგრამ ამით არაფერი იცვლება. ისინი ხალხური წარმოდგენების, ხალხური მსოფლგაგებისა და ეთიკური მრწამსის კონტექსტში უპირისპირდებიან ერთმანეთს.

დამახასიათებელია, რომ ქართულმა პოეტურმა გენიამ ფაუსტური თავგადასავალი ორად გაჰყო და ამ თავგადასავლის ორი დიამეტრულად საწინააღმდეგო ხაზი მოგვცა.

მინდია და მურმანი ღირსეული ანტიპოდები არიან.

პირველის შეგნება და მოქმედება, მარტივად რომ ვთქვათ, ალტრუიზმის ნიშნითაა აღბეჭდილი, მეორესი – ეგოცენტრიზმის დაღით (ამ მხრივ სწორედ მინდიაა მურმანის მსოფლმხედველობრივი ანტითეზა და არა აბესალომი, რომელიც, მურმანის მსგავსად, პირად ბედნიერებაში ხედავს ცხოვრების თვითკმარ მიზანს და თავისი მეტოქისგან მხოლოდ ამ მიზნის მისაღწევი „საშუალებით“ განსხვავდება).

მურმანსა და მინდიას შორის მთავარი წყალგამყოფი ზღვარი სწორედ იქ გადის, სადაც ბედნიერების მურმანისეული და მინდიასეული გაგება უპირისპირდება ერთმანეთს.

სიმართლისათვის უნდა ითქვას, რომ სადღაც, დასაწყის სტადიაზე ბედნიერება მათთვის მსგავსი იერითაც ილანდება, როგორც დაფარული ცოდნა-განსწავლულობა. მინდიას ახალი ცხოვრება ბუნების იდუმალი ენის შეცნობით იწყება, ხოლო მურმანისა მას შემდეგ, რაც ის დანარჩენთათვის უცნობი წამლის საიდუმლოებას შეიტყობს.

და მაინც, სწორედ ბედნიერების შინაარსი და შესაბამისი ცოდნის მიზანი განასხვავებს მათ სახეებს ყველაზე მეტად.

მინდია დაჭრილი ქართული სულის კივილია – მისი გულმოწყალების, სიკეთის, უნივერსალური სათნოების გამოვლინება.

მინდიას ზნეობრივი მაქსიმალიზმი მხოლოდ აბსოლუტურ ეთიკურ ღირებულებებში პოვებს კმაყოფილებას: აბსოლუტურ სიკეთეში, აბსოლუტურ სამართლიანობაში, აბსოლუტურ გულისხმიერებაში. „გამგებიანობა“ – ქართული იდეალური ზნეობის ერთი უმთავრესი ატრიბუტი – მინდიას სახეში სცდება ყველა მეტ-ნაკლებად შეზღუდულ სოციალურ ნორმას,

საერთოდ, ყველა ადამიანურ ზღვარს და არსებითად კოსმიურ სივრცეებში განეფინება (თუ მინდიას ყველა არსის გულისნადები ესმის, თავის მხრივ ციური სხეულებიც არანაკლებ გულისხმიერებას იჩენენ მის მიმართ).

ცოდნა და ბედნიერება, რომელიც მინდიამ მოიპოვა, მას თვითუარყოფის, ყველა ჩვეულებრივ ადამიანურ კავშირზე და ამდენად, პირად კეთილდღეობაზე უარისთქმის ფასად უჯდება.

ამის შედეგია მისი ფსიქიკის კრიზისული მდგომარეობა, რაც არსებითად ტრაგიკული პასიურობისკენ, ყოველგვარი უტილიტარული, პრაქტიკულად სასარგებლო (ნორმალური ადამიანური გაგებით) მოქმედების უარყოფისკენ უბიძგებს მას.

სამაგიეროდ ეს არის უმაღლესი, სულდიდი ქმნილებისთვის, ჭეშმარიტი ადამიანისთვის (რამდენადაც ის ბუნების მეუფე და გვირგვინია) შესაფერისი ბედნიერება.

მინდია (როგორც სკანდინავიური საგის პერსონა ჟი სიგურდი) გველის (გველეშაპის) ხორცს (სისხლს) იგემებს და ამის შემდეგ სწვდება ბუნების ენას. ასე იწყება მისი განბრძნობა. როგორც ცნობილია, გველი ბიბლიის მიხედვით სიბრძნის სიმბოლოდაა მიჩნეული. მაგრამ ამ მოტივის ქართულ ვერსიაში ერთი მომენტია საგულისხმო.

ჩემი აზრით, შემთხვევითი არ უნდა იყოს, რომ კ. გამსახურდიას ხოგაის მინდი ოჩოპინტეს უთანხმდება და სწორედ მისი შემწეობით ხდება ბუნების შვილთა სულთამხილავი (სწორედ ოჩოპინტე ხარშავს მისთვის „თეთრ გველებს“).

ოჩოპინტე ნადირთა ღვთაებაა ქართულ პანთეონში. მას სატირის მსგავსი გარეგნობა აქვს; ჯიხვის (თხის) ჩლიქებზე დგას და მისივე რქები ასხია.

იმ შემთხვევაშიც კი, თუ მთელი ეს მოტივი ლიტერატურული გამონაგონია, მინდიას სახის გამსახურდიასეულ და ხალხურ გააზრებაში ბევრი რამ არის საერთო. მთავარი აქ ისაა, რომ მინდია ბუნების წიაღთან აღადგენს კავშირს, პირველქმნილ, „ცხოველურ“ საწყისს მიმართავს უმაღლესი სიბრძნის მოსაპოვებლად.

ამრიგად, შეიძლება ითქვას, რომ ის დიონისურ არსებად იქცევა, ოღონდ, ნიცშეს დიონისური მსოფლჭვრეტისგან განსხვავებით, ბუნებაში მხოლოდ ბნელი ძალების სარბიელს (სისასტიკეს, უსამართლობას, ტანჯვასა და სასოწარკვეთას) კი არ ხედავს და შესაბამისად, „ბოროტებისა და სიკეთის მიღმა“ კი არ დგება, არამედ პირველ რიგში, ბუნებისეული ჰარმონიის (სათნოების, სიყვარულის, ლმობიერების, ურთიერთნდობისა და ურთიერთდანდობის) რწმენას ეზიარება და ამ საწყისთა ქომაგობაში ხედავს თავის მთავარ ადამიანურ მოწოდებას.

მისი მიზანი საყოველთაო ბედნიერებაა, – ბედნიერება უნივერსალური მასშტაბით, ისეთი ბედნიერება, რომლის განხორციელებისას არც ერთი არსება (თუნდაც ერთი უმწეო ჩიტიც კი) არ დაიჩაგრება, არავინ და არაფერი არ დარჩება უყურადღებოდ, უალერსოდ, განუკითხავად.

რასაკვირველია, ეს მიუწვდომელი ბედნიერებაა, მხოლოდ ოცნებაა, მხოლოდ ის, რასაც უაღრესობამდე განვითარებული „სურვილთა დიადობანი“ უკარნახებენ ადამიანის სულს.

სამაგიეროდ, ეს არის ლოგიკურად (წმინდა ლოგიკის ძალით) კონსტრუირებული ბედნიერების იდეალი.

საგულისხმოა ისიც, რომ მინდია უბრალო (ბრტყელი) „განსახიერება“ არ არის, მისი სული მრავალ ურთიერთგადამკვეთ შრეთაგან შედგება. ამ ურთიერთგადაკვეთათა ზემოქმედებით აიხსნება მისი შინაგანი დაუოკებლობა, მუდმივი განგაში, მტკივნეული გაორებანი.

მინდია „სულის ადამიანია“.

არსებობს აზრი, რომ ხალხმა ის გაიაზრა, როგორც „ინტელიგენტი“, ამ სიტყვის ფართო, ზესოციალური, ზეისტორიული მნიშვნელობით, როგორც პიროვნება, რომელმაც იგრძნო სიბრალული, გაიგო სხვისი და სხვათა (არაადამიანთა) ტანჯვა, რომელმაც თავის არსებობაში პირველ პლანზე დააყენა ფიქრი, აზროვნება და არა მოქმედება ან ქმნადობა. ამის გამო ის ხალხის წარმოდგენაში განწირულია პასიურობისთვის, ანუ, ხალხისვე გაგებით, არყოფნისთვის. მინდიას სიბრძნე პრაქტიკულად უსარგებლოა და ამის შედეგად არა ჭეშმარიტი, უაზრო, უნაყოფო.

ასეთი მოსაზრება უთუოდ საფუძვლიანია და ყურადსაღები, მაგრამ ასევე საგულისხმოა ერთი მომენტი, რომელიც მინდიას წინააღმდეგობრივ ხასიათს უდევს საფუძვლად.

ეს „სულის ადამიანი“, ეს სულად, წმინდა, სულიერებად, იდეად გადაქცეული პიროვნება თავისი ცხოვრების, გულთათქმის, თვითდამკვიდრების საყრდენს საკუთარი არსების სიღრმეში კი არ ეძებს, არამედ გარემომცველ, ობიექტურ, მატერიალურ სამყაროში.

მინდია არც მშვიდი მჭვრეტელია ამ სამყაროსი.

ის ბუნების, საერთოდ, ყოფიერების, – უნივერსუმის მესაიდუმლეა და ამავე დროს მისი საყვირი, მისი ობიექტური ჭეშმარიტების მაუწყებელი, მისი საჭიროებისა და ჭრილობების თავდაუზოგავი მეურვე და მკურნალი, ყველასადმი ერთნაირად მოწყალე და განმკითხველი.

ასევე არაერთუჯრედოვანია მინდიას მსოფლმხედველობრივი და ზნეობრივი ანტიპოდის, მურმანის ხასიათი (მიუხედავად მისი სახის შედარებით ღარიბი ფოლკლორული და ლიტერატურული ნაკვთებისა).

საკვირველია, რომ ჩვენმა ხელოვნებამ ახალ დროში ერთგვარი გულგრილობა გამოიჩინა ამ თავისებურად უნიკალური სახის მიმართ. ვაჟას შემდეგ, მხოლოდ ზაქარია ფალიაშვილის ეროვნულ გუმანს არ გამოჰპარვია მხედველობიდან მისი შინაგანი მას შტაბურობა.

მურმანი უაღრესად საინტერესო სახეა ქართული მითოლოგიისა. როგორც აღვნიშნეთ, არც ის არის რაიმე იდეის უბრალო განსახიერება. ამას მოწმობს მისი ტრაგიკული გააზრება ხალხის წარმოდგენაში; ასევე კანონზომიერია ეს მოტივი ფალიაშვილთან, ხოლო კიდევ უფრო მეტად ვაჟას პოემა „ეთერში“, სადაც მისი სულიერი დრამა და მისივე შემზარავი აღსასრული ღრმა ადამიანურ თანაგრძნობას იწვევს მკითხველში. მურმანი (მინდიასგან განსხვავებით) ეგოცენტრიკოსია. ბედნიერებას მისთვის მხოლოდ ერთი ასპექტი აქვს – პირადი. ბედნიერება, რომელიც მას სჭირდება, მხოლოდ ეთერის, ანუ სექსუალური სიყვარულის სახით არსებობს. სხვა წყარო, მისი სულის წადილის დასაოკებლად, უბრალოდ არ მოიპოვება ბუნებაში.

ამ ბედნიერებისთვის ის არაფერს იშურებს, თვით სულსაც, ე. ი. ამქვეყნიური ბედნიერებისთვის სამუდამო ტანჯვაზე თანხმდება.

ბედნიერების მურმანისეული მოდელის შედეგია სრული ინდიფერენტიზმი სიმართლისა და სამართლიანობის მიმართ, თვითდაოკების, თვითდამკვიდრების პრიმატი ყველა სხვა სახის იმპულსზე, ქმედებაზე და აქედან – უაღრესი აქტიურობა (აბესალომის უაღრესი უმწეობის ფონზე).

ფალიაშვილის მუსიკალურმა შემოქმედებამ (უპირველეს ყოვლისა „აბესალომ და ეთერმა“) ისეთივე როლი შეასრულა უახლესი დროის ქართული კულტურის ფორმირებაში, როგორიც ვაგნერისამ გერმანიაში. მხედველობაში მაქვს არა მათი ბუნებრივი ნიჭისა და მუსიკალური მსოფლმხედველობის თვისებრივი ნიშნები (ამ მხრივ მათ შორის დიდი სხვაობაა), არამედ კულტურულ გარემოცვაზე ზემოქმედების სიღრმე, ეროვნული რეზონანსი და, რაც კიდევ უფრო მნიშვნელოვანია, ამ ორი ხელოვანის განსაკუთრებული ინტერესი ნაციონალური მსოფლგაგებისა და ეთოსის პირველწყაროებს მიმართ.

ამ თვალსაზრისით უთუოდ ნიშანდობლივია, რომ სწორედ ზაქარია ფალიაშვილმა გააცოცხლა ჩვენს დროში ქართული ფოლკლორის ეს თავისებურად უნიკალური სახე (ვაჟას „ეთერში“ მურმანი შერეს სახელით მოქმედებს).

მურმანის სახეს, ისევე როგორც გველისმჭამელისას, ჩვენი ინტერესი დასავლური კულტურის ფუნდამენტურ წარმოდგენათა სფეროებში გადააქვს.

მურმანი იგივე „სული ბოროტია“. უფრო ზუსტად, „სული ბოროტის“ ელემენტია ის მთავარი, რაც მის არსებაში დაბინადრდა და რაც მის ხასიათსა და მოქმედებას განსაზღვრავს. შემთხვევითი არ არის, რომ მურმანის ორეულის კიაზოს („დაისი“) მთავარ არიას ბარათაშვილის „სულო ბოროტოს“ ტექსტი დაედო საფუძვლად.

აქ, როგორც ჩანს, არ ღირს ამ სახის (ბიბლიის მიხედვით, სამოთხიდან განდევნილი ანგელოზის) ლიტერატურული გენეზისის მიმოხილვა მილტონიდან დოსტოევსკიმდე ან ბაირონის ლიუციფერიდან ლერმონტოვის დემონამდე. ყველაზე საგულისხმო ჩვენი დროისათვის, ვფიქრობ, ამ სახის ფრანსისეული გააზრება უნდა იყოს – ერთგვარი შეჯამება მისი ევოლუციისა ბიბლიიდან XX საუკუნემდე.

ანატოლ ფრანსის „სული ბოროტი“ აქტიური საწყისია კაცობრიობის ისტორიისა. თუ დოსტოევსკის ეშმაკი წვრილმანებზე, სულის ბნელ კუნჭულთა ჩიჩქნაზე, ხოლო ზოგჯერ უხამს ლაზღანდარობაზეც ხურდავდება (ივანე კარამაზოვთან საუბრისას), ფრანსის სატანა ამაყი და მაღალმხედი არსებაა, არც უნდა გაგვიკვირდეს: კაცობრიობის ისტორიის ნამდვილი შემოქმედი სწორედ ის არის – ყველა აღმოჩენის, ყველა რევოლუციის, ყველა დროინდელი პროგრესის, საერთოდ ყოველგვარი წინსვლის მოთავე და სულის ჩამდგმელი. ბოროტებისა და ქმედითობის გაიგივება და ამრიგად, „ბოროტი სულის“, როგორც თავსმოხვეული უნივერსალური წესრიგის წინააღმდეგ ამხედრებული ძალის, მორიგი „რეაბილიტირება“ (ბაირონის შემდეგ) ფრანსისეული სკეპტიციზმის ერთი თავისთავად მეტად საგულისხმო მოტივია.* (*თომას მანს „დოქტორ ფაუსტუსში“ ეს სახე უკვე სხვა, უფრო ახალ და უფრო რთულ კულტურულ-ფილოსოფიურ სიბრტყეზე გადააქვს. მაგრამ ამ შემთხვევაში ჩვენთვის ფრანსის „სკეპტიკური“ გააზრება უფრო საგულისხმოა, როგორც გარკვეული ტრადიციის ლოგიკური დაგვირგვინება.)

ქართულ ნიადაგზე ამ მოტივს გახარება არ ეწერა, არა მხოლოდ იმის გამო, რომ ჩვენს მწერლობაში სათანადო განვითარება ვერ პოვა მისმა ზოგადკულტურულმა შინაარსმა (ამ უკანასკნელს საქართველოში არსებითად მხოლოდ ჭაბუკი ბარათაშვილის გენიამ მისცა დროებითი გასაქანი). ასეც რომ არ ყოფილიყო, მისი განვითარება, როგორც ჩანს, ამგვარი გეზით არ წარიმართებოდა, ვინაიდან ქართველი ხალხის მხატვრულ შემოქმედებაში ქმედითი (მშენებელი, შემოქმედი) ძალის როლს ტრადიციულად სიკეთე ასრულებს და არა ბოროტება.

მურმანის სახეც (მიუხედავად მისი ხასიათის მკვეთრად აქცენტირებული აქტიურობისა) სინამდვილეში არა ჭეშმარიტი, არასრულფასოვანი და ამდენად უდღეური, უპერსპექტივო ქმედების მომასწავებელია.

მურმანის ენერგია, ხალხის თვალში, ბოროტი ენერგიაა. ამის გამო მას არაფრის წარმოქმნა („აშენება“) არ შეუძლია. მისი „ბროლის ციხე“ მხოლოდ მირაჟია, მხოლოდ ეფემერული ხუხულაა, ვინაიდან არც მკვიდრი ბალავარი აქვს, არც ნამდვილი კედლები და მისი პატრონიც საბოლოოდ ვაჟას მიხედვით) მშიერი ნადირივით უნდა აყმუვლდეს „ხრამში, მთაში და ღრეში“.

მურმანის ნდომაში შურისა და სიავის თესლი ურევია. ამიტომაა, რომ მისი უაღრესი აქტიურობა მხოლოდ ნგრევაში ჰპოვებს გამოსავალს და არსებითად მოძრაობის წყაროდ კი არ გვევლინება, არამედ სხვათა მომნუსხველ ძალად – სიკვდილის, არყოფნის, უძრაობის სათავედ.

საოცარია: ვაჟა-ფშაველა თავის მურმანს (შერეს) პოემის ფინალში ოიდიპოსის ტრაგიკულ ზრახვას მიაწერს: „თვალებს დაითხრის ბედკრული, თვალებსა დაშინებულსა“. ვინაიდან საკუთარი ბედნიერების დაუცხრომელ მაძიებელს, ამ ნაკლული, ღვთისგარეგანი „ბედნიერების“ მოსაპოვებლად ამხედრებულ ინდივიდს – სხვათა დამღუპველს და საკუთარი სულის წამწყმედ მძალადეს – „მოსძაგდა სინათლის სინჯვა“.

მურმანი ვაჟას პოემაში შეძრწუნებულია არა მხოლოდ და არა იმდენად თავისი მარცხით, რამდენადაც თავისი ნამოქმედარით.

საკუთარ გულთან ის, რასაკვირველია, მართალია, მაგრამ როგორც აღმოჩნდა, ეს იყო თვითკერძი გულის ფსევდოსიმართლე, ვნებით აღრეული გონების ბრმა „ჭეშმარიტება“.

ცოდნა, რომელიც მურმანმა მოიპოვა (მისი მოქმედებისა და დროებითი წარმატების განმსაზღვრელი ძალა) იმთავითვე პირობადებული იყო უკუღმართად გამოყენებისათვის. სწორედ ამის გამო აირია ყველაფერი: „სიყვარული“ „მტრობად“ იქცა, „ შენების“ სურვილი, „ნგრევად“ მობრუნდა.

გონებისა და ცოდნის, როგორც ანტისიკეთის, ანტირწმენისა და ანტიმოქმედების გააზრება, ქართულ პოეზიაში ბარათაშვილის სახელთან არის დაკავშირებული. მაგრამ „სულო ბოროტოს“ კონცეფცია, რომელმაც შემდგომ „მერანში“ უნდა ჰპოვოს ორიგინალური გახსნა, თავისი წარმომავლობით აშკარად ზოგადევროპულ (რომანტიკულ) ტრადიციას ეყრდნობა.

„ცოდნის“ ჩვენეული, ხალხური გაგების თვალსაზრისით, ამ შემთხვევაში უფრო საგულისხმოა ვაჟა-ფშაველას ნააზრევი.

„გველისმჭამელში“ ხაზგასმით არის აღნიშნული, რომ მინდიამ ქაჯებისგან მიღებულ სიბრძნეს ეშმაკეული ბოროტების გარსი ჩამოაცილა, ადამიანისთვის უცხო, მტრული ელემენტისგან განწმინდა და კეთილ ცოდნად აქცია:

მხოლოდ ბოროტმა მის გულში
ვერ მოიკიდა ფეხია,
სხვა დანარჩენი ქაჯური
ყველა ისწავლა ხერხია.*

(*ცოდნისა და გონების სიკეთესთან დაკავშირება დამახასიათებელია ჩვენი ძველი მწერლობისთვისაც. ჟამთააღმწერელი წერს: „უბოროტო და კეთილი გონება აქვნდა“. „გრიგოლ ხანძთელის ცხოვრებაში“ კი ვკითხულობთ: „მოწყალე გონებითა“ (იხ. წიგნში ი. ჯავახიშვილი „ქართული ენისა და მწერლობის საკითხები“, თბ., 1956, გვ. 145.)

მართალია, ეს ცოდნა ამ სახითაც გაუგებარი და მიუღებელი აღმოჩნდა ადამიანთა უმრავლესობისათვის, მაგრამ დიდი ანგარიშით ეს სწორედ ადამიანური (ჰუმანური) ცოდნა იყო – ჭეშმარიტი ქმედებისა და შენების ერთადერთი საფუძველი.

0

ავტორი: