მსოფლიოს სპეცსამსახურები – ირანი

უძველესი დროიდან ირანის სიძლიერე ეყრდნობოდა არა მხოლოდ იარაღის ძალას, არამედ საიდუმლოების ფლობასაც. დეზინფორმაციის ხელოვნებას, ინტრიგებს და აგენტურულ საქმიანობას სპარსელები სახელმწიფოს მართვის ერთ-ერთ მთავარ ფაქტორად მიიჩნევდნენ. სასანიდელი მმართველი ხოსროვ II ფარვიზი, რომელმაც ბიზანტიის სამხრეთისა და აღმოსავლეთის ოლქები დაიპყრო, ხშირად იმეორებდა: “კარგი ხრიკი მთელი ჯარის ფასიაო”. სპარსეთის შაჰების შთამომავლები დღემდე რჩებიან ამ უძველესი სიბრძნის მიმდევრებად…

…ირანის თანამედროვე სპეცსამსახურების დაარსების ათვლის წერტილად 1957 წლის შემოდგომა ითვლება, როდესაც ცენტრალური სადაზვერვო სამმართველოსა და მოსადის აქტიური მონაწილეობით შეიქმნა ინფორმაციისა და უსაფრთხოების ორგანიზაცია (SAVAK). მის შექმნაზე გარკვეული ზეგავლენა მოახდინეს ასევე საფრანგეთისა და დიდი ბრიტანეთის სპეცსამსახურებმა (ირანის დაზვერვის ფუძემდებელმა ტიმორ ბახტიარმა სამხედრო აკადემია საფრანგეთში დაამთავრა). თეირანში საბჭოთა კავშირის ყოფილი სამხედრო ატაშეს, რუსეთის თავდაცვის სამინისტროს გენერალური შტაბის მთავარი სადაზვერვო სამმართველოს გენერალ–მაიორ სერგეი კრახმალოვის სიტყვებით, “…SAVAK–ს მრავალი წლების განმავლობაში შიშის ქვეშ ჰყავდა მთელი ირანის მოსახლეობა. ქვეყნის უმაღლეს ხელისუფალთაც კი აკანკალებდათ მისი ხსენებისას…”. ამ სპეცსამსახურის მთავარ ამოცანას შიდა ოპოზიციის წინააღმდეგ ბრძოლა წარმოადგენდა. არსებული მონაცემების თანახმად, ამ ორგანიზაციის მხოლოდ 22 წლიანი არსებობის პერიოდში მის ჯურღმულებში სამასოთხმოცი ათასზე მეტი ადამიანი იქნა ნაწამები.

მაშინ SAVAK–ის ძირითადი მოწინააღმდეგენი იყვნენ ეგვიპტის, სხვა არაბული ქვეყნებისა და და მათი მოკავშირე სსრკ–ს სპეცსამსახურები. ამასთანავე, SAVAK–ის მესამე შეფმა ნემატოლა ნასერმა 1968 წელს საბჭოთა კავშირის სპეცსამსახურებთან კონტაქტების დამყარების დაინტერესება გამოხატა. კერძოდ, მისი ინტერესი მაშინდელ საბჭოთა კავშირში “კონტრდაზვერვითი ტექნიკის” შეძენაში მდგომარეობდა.

თავისი გიგანტური რეპრესიულ–პოლიციური აპარატის მიუხედავად (15 000 თანამშრომელი) SAVAK–მა 1979 წელს მაინც ვერ შეძლო თავიდან აეცილებია შაჰის რეჟიმის დამხობა. ლეონიდ შებარშინის მემუარების თანახმად, რომელიც 1979 – 1983 წლებში ირანში საბჭოთა რეზიდენტურას ხელმძღვანელობდა, ისლამურმა რევოლუციამ არსებითად შეასუსტა ამ ქვეყანაში საბჭოთა დაზვერვის პოზიციები. ასევე არანაკლები მტკივნეული დარტყმა მიაყენა მას სამი წლის შემდეგ ინგლისში კგბ–ს საგარეო დაზვერვის სამმართველოს თანამშრომლის ვლადიმირ კუზიჩკინის გაქცევამ, რომელსაც შეხება ჰქონდა საბჭოთა მზვერავ–არალეგალების მუშაობასთან. შემდეგ, 1983 წლის თებერვალში ხომეინის რეჟიმმა დაიწყო მასიური რეპრესიები ირანის სახალხო პარტიის წინააღმდეგ, რომელსაც მრავალრიცხოვანი მომხრეები გააჩნდა არმიის ოფიცრობაში და აქტიურად თანამშრომლობდა საბჭოთა დაზვერვასთან და სირიის სპეცსამსახურებთან.

დადგა ახალი სპეცსამსახურების დრო – ისლამური რესპუბლიკისა. SAVAK–ის მთავარი მემკვიდრე გახდა ირანის ინფორმაციისა და ეროვნული უშიშროების ორგანიზაცია. იგი ფორმირებული იქნა ორი ძირითადი ელემენტებისაგან: SAVAK–ისა და ირანული შიიტური იატაკქვეშეთის სტრუქტურებიდან, რომლებიც ქაიროს უშიშროების სამსახურისა და პალესტინის გამანთავისუფლებელი ორგანიზაციის ხელშეწყობით სამხრეთ ერაყსა, ლიბიასა, ეგვიპტესა და აშშ–ი 60–იან წლებში შეიქმნა. ახალი რეჟიმი სამსახურს ძირითადად SAVAK–ის სადაზვერვო სტრუქტურებიდან ოფიცრებით აკომპლექტებდა. ყველაზე დიდად ფასობდნენ ისინი, რომლებიც მუშაობდნენ ერაყისა და სპარსეთის ყურეს ქვეყნების მიმართულებით.

შედეგად, ახალი სამსახური, ისე როგორც მისი წინამორბედი, ცდილობს გამოიყენოს ახლო აღმოსავლეთის, ცენტრალური აზიის, აფრიკის, სამხრეთ და ჩრდილოეთ ამერიკის შიიტური თემები. ამან არსებით გააფართოვა ირანული სპეცსამსახურების შესაძლებლობები და მათ სუნიტურ ფუნდამენტალისტებზე თავისი გავლენის გავრცობის საშუალება მისცა.

SAVAK–ის მსგავსად, ხომეინის რეჟიმის უშიშროების სტრუქტურები პირველ რიგში დაკავებულები იყვნენ ოპოზიციური აქტიურობის აღკვეთით. დაზვერვის ახალ ორგანოებს საზღვარგარეთ გაუჩნდათ მყარი პოზიციები ერაყში (ადგილობრივი შიიტური და ქურთული ოპოზიციის, კერძოდ – “ხიზბ ალ–დაუა ალ–ისლამიიას”, ხოლო 1982 წლიდან –”ერაყში ისლამური რევოლუციის უმაღლესი საბჭოს” ორგანიზაციების დამსახურებით); ლიბიაში (“ამალის”, ხოლო 1982 წლიდან – “ხეზბოლახის” ორგანიზაციების დამსახურებით); საუდის არაბეთში (შიიტური ოპოზიციის დახმარებით, რომელიც 1979 წლის დასასრულს შეეცადა მექას დაპყრობას შემდგომში მონარქიის დამხობის მიზნით), ასევე ამერიკის შეერთებულ შტატებში (30 000 ირანელის სტუდენტის დახმარებით, რომლებიც გაერთიანებულნი იყვნენ ამერიკაში ისლამური სტუდენტების ასოციაციაში) და საფრანგეთში.

არსებული ცნობების თანახმად, ახალი ორგანიზაციის დაზვერვის პირველი ხელმძღვანელი – (რომელიც წარსულში შედიოდა SAVAK–ის ხელმძღვანელობაში, ხოლო 70–იანი წლების დასაწყისიდან ხელმძღვანელობდა “დაზვერვის სპეციალური სამმართველოს” ავტონომიურ სტრუქტურას) – ხოსეინ ფარდუსტი გადაყენებული იქნა თანამდებობიდან სუკ-თან თანამშრომლობის ეჭვით და 1985 დეკემბერში, როგორც “საბჭოთა აგენტი” აღმოჩნდა ციხეში. ამავდროულად, დაზვერვის აპარატში ჩატარებული იქნა მასიური წმენდა, თვით სამსახური 1984 წელს გარდაქმნილი იქნა ინფორმაციის სამინისტროში, რომელიც პრაქტიკულად ახორციელებს დაზვერვისა და უშიშროების სამინისტროს ფუნქციებს. სამინისტროს პირველი შეფის მოხამადი რეიშახრის (1984–1989 წწ) დროს დაზვერვამ თითქმის დღევანდელი ფორმა მოიპოვა, ასევე გამოიკვეთა მისი საზღვარგარეთ მუშაობის ძირითადი მიმართულებები (მაშინ ძირითადი მნიშვნელობა ეთმობოდა ავღანეთსა და ერაყს). ამის გამო მისმა შემცვლელმა საალი ფალახიანუმ (1989–1997 წწ) შეძლო სამინისტროს ერთ-ერთ უძლიერეს მსოფლიო სპეცსამსახურად გარდაქმნა. მისი ხელმძღვანელობით ირანის დაზვერვამ არაბულ-ებრაულ და ბსონიის კონფლიქტებზე, ასევე ალჟირის ისლამურ მოძრაობაზე ზემოქმედების მნიშვნელოვანი ბერკეტები მოიპოვა; გააძლიერა თავისი პოზიციები ლიბანსა და პაკისტანში, მყარად დამკვიდრდა გერმანიაში, ტაჯიკეთში, სომხეთში და ლათინური ამერიკის ქვეყნებში. ფალხიანმა ასევე საკუთარი კონტროლის ქვეშ მოაქცია არა მარტო საერთაშორისო ისლამისტური ორგანიზაციები, არამედ ბევრი მემარცხენე რადიკალური დაჯუფებები, როგორიცაა “პალესტინის განთავისუფლების სახალხო ფრონტი – საერთო მეთაურობა” და ბერძნული “17 ნოემბერი”.

ფალახიანის მემკვიდრემ – დორი ნადჟაფაბადმა ინფორმაციის მინისტრის პოსტი სულ ცოტა ხნით შეინარჩუნა. მისი მინისტრობის პერიოდში იფეთქა სკანდალმა – მისი უწყება დაადანაშაულეს იმ ცნობილი 70 ჟურნალისტის ლიკვიდირებაში, რომლებიც აიატოლის რეჟიმს აკრიტიკებდნენ. ხანგრძლივი გამოძიების შემდეგ ნადჟაფაბადმა აღიარა ბრალდებების საფუძვლიანობა და 1999 წლის თებერვალში თანამდებობიდან გადადგა. ამასთან, მთელი პასუხისმგებლობა დაეკისრა ფალახიანის ექს–მოადგილეს უშიშროებისა და დაზვერვის საკითხებში საიდ ემამის, რომელიც იმავე წლის ივნისში ციხეში “თვითმკვლელობით” დაასრულა ცხოვრება.

ინფორმაციის სამინისტროს დღევანდელი შეფი ალი იუნესი – სპეცსამსახურის მეოთხე ხელმძღვანელია. იგი ითვლება სამინისტროს პირველი შეფის – რეიშახრის ხელდასმულად და ირანის ისლამური რესპუბლიკის ხელმძღვანელობაში კონსერვატიული ბანაკის მომხრედ. ხოლო იუნესის მოადგილის პოსტი უკავია ალი რაბინს, ქვეყნის პრეზიდენტის პროტეჟეს.

როგორც სამინისტროს შეფი, იუნესი განსაკუთრებულ ყურადღებას უთმობს თანამშრომლობის განვითარებას დსთ–ს ქვეყნების სპეცსამსახურებთან, კერძოდ – რუსეთის, აზერბაიჯანისა და სომხეთის სპეცსამსახურებთან. მოლაპარაკებებს აწარმოებდა რუსეთის მაშინდელი უშიშროების საბჭოს მდივან სერგეი ივანოვთან ავღანეთის მიმართულებით ურთიერთმოქმედებებზე და აზერბაიჯანის ეროვნული უშიშროების მინისტრთან რადიკალურ სუნიტურ ორგანიზაციებთან ბრძოლის საკითხებზე.

დღეისათვის სამინისტრო მოქმედებს მსოფლიოს 40–ზე მეტ სახელმწიფოში. მისი საშტატო განრიგია 4 000 თანამშრომელი (და 30 000–ზე მეტი აგენტი). გადაუმოწმებელი მონაცემები, ირანის სპეცსამსახურების აგენტურულ ქსელში ირიცხება ქვეყნის პრაქტიკულად მთელი მოსახლეობა – მისი 90%. ირანის დაზვერვა განაგრძობს რეგიონალური კავშირების განმტკიცებას. კერძოდ, სირიის სპეცსამსახურებთან, ქურდისტანის პატრიოტულ კავშირთან, ასევე კონტაქტებს ერაყის სადაზვერვო სტრუქტურებთან.

ამასთანავე, სამინისტროს მეთაური პირადად კურირებს გასაიდუმლოებული აგენტურული და დივერსიულ–ტერორისტული ქსელების შექმნას ერაყის ჩრდილოეთ და სამხრეთ ნაწილებში, რომელთა ამოქმედება იგეგმება იმ შემთხვევისათვის, თუ ამერიკელების ყოფნა ამ ქვეყანაში საფრთხეს შეუქმნის თეირანს ან დასავლეთზე ორიენტირებული ბაღდადის მომავალი ლიდერი დააპირებს ანტიირანული პოლიტიკის წარმართვას.

ირანის პრაქტიკულად ყველა ადმინისტრაციული და ძალოვანი სტრუქტურები თავის საქმიანობას ათანხმებენ ინფორმაციის სამინისტროს ხელმძღვანელთან ეს განსაკუთრებით ეხება ისლამური რევოლუციის გუშაგთა კორპუსს (КСИР), რომელიც შეიქმნა 1979 წელს როგორც ხომეინისტური რეჟიმის დასაყრდენი ძალა არმიის საპირისპიროდ. კორპუსის შემადგენლობაში შედიან სახმელეთო ჯარები (370 000–ზე მეტი ადამიანი, სამხედრო–საზღვაო და სამხედრო–საჰაერო ძალები (დაახლოებით ოც–ოცი ათასი ადამიანი). (КСИР)-ის მთავარ სამეთაურო შტაბში ფუნქციონირებენ საგარეო დაზვერვის კომიტეტი და უცხოელების ოპერაციების კომიტეტი. საზღვარგარეთ განსაკუთრებულად მყარი პოზიციები ისლამური რევოლუციის გუშაგთა კორპუსის სპეციალურ სტრუქტურებს ლიბიასა და სუდანში გააჩნია. გარდა ამისა, ისინი ფლობენ აგენტურულ–დივერსიულ განშტოებულ ქსელს სპარსეთის ყურეს ქვეყნებში, პალესტინაში, გერმანიაში, კანადაში, ბრაზილიაში, პარაგვაიში, პაკისტანსა და ფილიპინებში.

საზღვარგარეთ სპეცოპერაციების ჩატარების მიზნით, ისლამური რევოლუციის გუშაგთა კორპუსის ფარგლებში 1991 წელს შეიქმნა ელიტარული დანაყოფი “კუატ ალ–კუდსი”. მის შემადგენლობაში შედის 15 000 ადამიანი. ის კოორდინირებას უწევს მთელ რიგ ისლამურ და მემარცხენე–რადიკალურ ექსტრემისტული ორგანიზაციების საქმიანობას. მონაწილეობს დივერსიულ–ძირგამომთხრელი ოპერაციების მომზადებაში ირანის რეგიონალური მოწინააღმდეგეების წინააღმდეგ (ისრაელი, აშშ, წარსულში – ერაყი), ასევე ახორციელებს საზღვარგარეთ ოპოზიციის ლიდერების ლიკვიდირებას. დასავლეთის სპეცსამსახურების მონაცემებით, 1979–96 წწ “კუატ ალ–კუდსის” თანამშრომლებმა ირანის ფარგლებს გარეთ გაანადგურეს აიატოლთა რეჟიმის 70–ზე მეტი მოწინააღმდეგე. ამ აქციებიდან განსაკუთრებულად გახმაურებული იყო ირანის ყოფილი პრემიერ–მინისტრის შაპურ ბახტიარის (1991 წლის აგვისტო, პარიზი) და ირანული ქურთისტანის დემოკრატიული პარტიის ლიდერის სადეხ შარაფა–კინდის (1992 წლის სექტემბერი, ბერლინი) ლიკვიდაცია. “კუატ ალ–კუდსის” ჩარჩოებში ასევე ფუნქციონირებს “სპარსეთის ყურეს” განყოფილება, რომელიც პასუხისმგებელია ამ რეგიონში დივერსიული აქციების ჩატარებაზე. გარდა ამისა, “კუატ ალ–კუდსის” წარმომადგენლები მუდმივად იმყოფებიან მსოფლიოს რიგ ქვეყნებში – ლიბიაში, სუდანში, გერმანიაში, საფრანგეთში, კანადაში და სხვა.

expertclub.ge

0

ავტორი: