ემილ ზოლას გარდაცვალების დღისადმი

1902 წლის 29 სექტემბერს პარიზში გარდაიცვალა დიდი ფრანგი მწერალი ემილ ზოლა (Émile Zola). 

ის გახლავთ რეალიზმის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი წარმომადგენელი საფრანგეთში, მეცხრამეტე საუკუნის ბოლოს, თეორეტიკოსი ე. წ. ნატურალისტური მოძრაობისა. მთავარი კი ისაა, რომ ემილ ზოლა მშვენიერი მთხრობელი გახლავთ და შესანიშნავად გვიხატავს ბუნებრიობას. 

ჩვენს წინაშეა ნაწარმოები, სადაც მთელი სიცხადით არის დახატული მშრომელი კაცის კეთილშობილება. მისი სილამაზე ფიზიკური თუ სულიერი თვალსაზრისით. სამყაროს ნატურალური სრულყოფილება, რომლის ნაწილია გამჯე და კეთილი ადამიანი, ცხოვრების სიბრძნეს ზიარებული. ავტორი აღფრთოვანებული ამგვარი ადამიანით და დიდოსტატურად ხატავს მის პორტრეტს.

წინამდებარე ნაწარმოები ნათარტგმნია ნინო ფანჯავიძის მიერ. უნდა აღინიშნოს, რომ საკმაოდ კარგად, ქართველი მკთხველისათვის გასაგებად. 

ემილ ზოლა დაიბადა იტალიური წარმომავლობის ინჟინრის ოჯახში. იყო ჟურნალისტი, თანამშრომლობდა L’Evénement-თან, Le Figaro-თან, Le Rappel-თან დაTribune-თან. ცხოვრების ბოლომდე წერდა პუბლიცისტურ წერილებს. იყო საზოგადო მოღვაწე, ლიბერალი, სოციალური თანასწორუფლებიანობის მომხრე.

ცნობილია ე. წ. დრეიფუსის საქმე, რომელშიც ზოლამ აქტიური მონაწილეობა მიიღო. საფრანგეთის არმიის ებრაელ ოფიცერს, დრეიფუსს ქვეყნის ღალატს აბრალებდნენ. ზოლამ დაწერა და გამოაქვეყნა საპროტესტო წერილი „ბრალს ვდებ“, რომელსაც სხვა მწერლებმაც მოაწერეს ხელი, მაგალითად ანატოლ ფრანსმა. ემილ ზოლას ჩამოართვეს საპატიო ლეგიონის ორდენის კავალრობა და იძულებული გახდა ინგლისში წასულიყო. ანატოლ ფრანსმა მხარი დაუჭირა ზოლას და უარი თქვა საპატიო ლეგიონის ორდენის კავალრობაზე. 

ემილ ზოლა, როგორც ვთქვით გარდაიცვალა 1902 წლის 29 სექტემბერს, ოფიციალური ვერსიით - ნახშირის გაზით მოწამვლით.

 ემილ ზოლაზე საუბარი ჩვენ კიდევ გვექნება.

 მჭედელი

 (ფრანგულიდან თარგმნა ნინო ფანჯავიძემ)

 მჭედელი ყველაზე მაღალი კაცი იყო მთელ იმ მხარეში, ყველაზე ფართო მხარბეჭი ჰქონდა, - ყველაზე მაგარი კუნთები; სამჭედლოს მტვრითა და ჭვარტლით ერთთავად გამურულ თავს გრუზა თმა უფარავდა, პირისახეს კი ფოლადივით ალაპლაპებული, დიდრონი, ბავშვური თვალები უსხივოსნებდა. თუ გაიცინებდა – პირი უსათუოდ ყურებამდე უნდა გახეოდა და ამ სიცილსაც უფრო როხროხი ეთქმოდა; ძლიერი სუნთქვა სამჭედლოს საბერველიდან მხიარული შიშინით ამოვარდნილ ჰაერის ნაკადს ედრებოდა და ამ დროს ხელებსაც თუ მაღლა აისვრიდა, იმ ჩვეულების ძალით, გრდემლთან ჭიდილმა რომ გამოუმუშავა. იმასაც იოლად წარმოიდგენთ, თუ როგორ თამაშ-თამაშით უნდა დაუფლებოდა ეს ორმოცდაათი წლის კაცი ,,უკარებას” – ოცდახუთგირვანქიან უროს, მთელ ოლქში ვერც ერთი მჭედელი რომ ვერ ეკარებოდა მის გარდა.

ერთი წელი გავატარე მჭედელთან. ეს იყო ჩემი გამობრუნების წელიწადი. ერთ დღეს თავგზააბნეული, გულამღვრეული და აფორიაქებული გამოვედი შინიდან და გავსწიე, საითაც თვალი მიმიწვდებოდა...

 მყუდრო თავშესაფარს ვეძებდი, მინდოდა სულიერი სიმშვიდე მომეპოვებინა, საქმისათვის გული დამედო და სიცოცხლის უნარი აღმედგინა.

 საღამო ხანი იყო. ერთი სოფლის განაპირას, გზაჯვარედინთან, განმარტოებით მდგარი გაჩახჩახებული სამჭედლო დავინახე. ყურთამდე გამოღებული რკინის კარებიდან გამოვარდნილი ალი თითქოს ერთიანად შთანთქმას უპირებდა იქაურობას, გზის გასწვრივ, რუის პირზე ჩამწკრივებული ჩინარებიც კი ჩირაღდნებივით ბოლავდნენ.

 საღამოს ბინდ-ბუნდში შორს, ნახევარი ლიეს მანძილიდან ისმოდა უროს ცემის ხმა. კაცი იფიქრებდი, რკინის ლაშქარი დაძრულა და ჭენებით მიახლოვდებაო. აი, სწორედ ამ ყურთამდე გაღებულმა რკინის კარებმა, შუქმა, იქიდან რომ გამოდიოდა, ამ ზათქმა და გრიალმა მიმიყვანა მე იქ; თითქოს კიდეც დავმშვიდდი, ანაზდად ბედნიერების შეგრძნება დამეუფლა ამ შრომის შემყურეს, ადამიანის ხელების შემყურეს, ხელებისა, გავარვარებულ რკინას რომ იმორჩილებდნენ.

პირველად მაშინ, შემოდგომის იმ მშვენიერ საღამოს ვნახე მჭედელი. საკინძეგაღეღილს მძლავრი მკერდი მოუჩანდა, ყოველი ამოსუნთქვა მკერდს კიდევ უფრო უფართოებდა, ნაწრთობი ფოლადის სალტეში ჩამჯდარი გეგონებოდათ მისი მკერდი. ჯერ მთელი ტანით უკან გადაიზნიქებოდა, ერთი შეათამაშებდა უროს ხელში, კარგად მოუმარჯვებდა და, რაც ძალი და ღონე ჰქონდა, დასცემდა გრდემლს. და ასე გაუთავებლად...

 მოძრაობდა მსუბუქად, კუნთებიც – თითქოსდა აქაც არაფერიაო – დაიბერებოდნენ გასკდომამდე, მერე ისევ პირვანდელ მდგომარეობას უბრუნდებოდნენ. უროს თვალსაც ვერ შეასწრებდით – დაჰკვესავდა ერთს და ისევ ისე ჰაერში იყო, თან გრდემლზე ცემისაგან აყრილ ნაპერწკლებს იყოლიებდა. ეს სწორედ ის ,,უკარება” გახლდათ, მის გარდა რომ ვერავინ აცეკვებდა მთელს ოლქში. მჭედლის ვაჟი, ოცი წლის ვირგლა ბიჭი ცალი ხელით გავარვარებულ რკინას ამაგრებდა მარწუხით, მეორეთი კი ჩაქუჩს სცემდა გამალებული, რათა მამამისის ხელში როკვის ჟინით ატაცებული ვნება ოდნავ მაინც დაეცხრო. ტოკ, ტოკ, ტოკ, ტოკ!

 ეს იმას ჰგავდა, დედა რომ ახალფეხადგმულ ბავშვს წააქეზებს და თან თვალი უჭირავს, არაფერი მოიწიოსო. ,,უკარება” კი თითქოსდა არაფერიაო, ცეკვავდა, ბრწყინავდა კაბის კალიტებით და ძელაკზე ქუსლების ნაკვალევს ტოვებდა; მის თითოეულ ნახტომზე უფრო და უფრო მკაფიოდ ისახებოდა სახნისის მოხაზულობა. სისხლისფერი ალი მიწაზე იშლებოდა და ორ ჯმუხ ვაჟკაცს აშუქებდა. მათი უზარმაზარი ჩრდილები მთელ სამჭედლოს გასწვდომოდა და ბნელ კუთხეებში იკარგებოდა. დროდადრო ალი ნელდებოდა და მჭედელიც ჩერდებოდა. იგი ჩაქუჩის სახელურზე დაყრდნობილი იდგა და, ერთიანად გამურული, დანამულ შუბლსაც კი არ იწმენდდა. მძიმედ სუნთქავდა. მის სუნთქვას საბერველის შიშინი აძლევდა ბანს.

იმ ღამეს მჭედელთან დავრჩი, სხვაგან აღარ წავსულვარ. თვითონ შემომთავაზა თავისუფალი ოთახი სამჭედლოს თავზე და მეც სიამოვნებით დავთანხმდი. დილდილობით მასპინძლის მხიარული ხარხარი მაღვიძებდა, მთელ სახლს რომ აზანზარებდა, და დაღამებამდე ეს გაშმაგებული მხიარულება ასულდგმულებდა.

უნებლიედ მეც ჩემი მასპინძლის საქმიანობაში ვებმებოდი. ჩემს ქვემოთ ჩაქუჩები ცეკვავდნენ, ,,უკარება” მეც წამომაგდებდა ხოლმე ლოგინიდან, თითქოს ჭერში მიბრახუნებდა და სიზარმაცეში მდებდა ბრალს.

ჩემს ოთახს, რომლის ავლა-დიდებას ერთი დიდი კარადა, ხის მაგიდა და ორი სკამი შეადგენდა, - ერთთავად ჭრიალი გადიოდა და ესეც ადგომას მაჩქარებდა. რა გაეწყობოდა, ვდგებოდი და ქვევით ჩავდიოდი, სადაც უკვე საბერვლის კვამლის მეწამული ბოლქვებით ავარვარებული სამჭედლო მხვდებოდა.

ამასობაში მჭედელი დილის სამუშაოსათვის ემზადებოდა. იგი კუთხეში რკინებს აწყობდა, გუთნებს აბრუნებდა, ბორბლებს ამოწმებდა. როდესაც დამინახავდა, ეს ღირსეული მშრომელი ადამიანი დოინჯს შემოიყრიდა და, ყურებმადე პირგახეული, სიცილს იწყებდა. დილის ხუთ საათზე საწოლიდან რომ წამომაგდებდა, მისთვის ეს სასეირო ამბავი უფრო იყო. ვფიქრობ, მჭედელი დილით განგებ ურტყამდა გრდემლზე უროს, რომ უზარმაზარი ჩაქუჩის ხმაურით ჩემთვის ადგომა ეუწყებინა. იგი მხარზე მადებდა თავის გოლიათურ ხელებს, იხრებოდა, თითქოსდა ბავშვს ელაპარაკებაო, და მეუბნებოდა: ,,უკეთ ხარ და ყოჩაღად გამოიყურები მას შემდეგ, რაც ჩემს სამჭედლოში ცხოვრობო”. შუადღისას აყირავებული ძველი ურმის თვალზე ვსხდებოდით და თეთრ ღვინოს შევექცეოდით.

ზოგჯერ, განსაკუთრებით ზამთარში, წვიმიან ამინდში, მთელ დღეებს სამჭედლოში ვატარებდით... გამიტაცა სამუშაომ: მჭედლის ეს გამუდმებული ბრძოლა დაუყოლიებელ რკინასთან ძლიერი დრამის მსგავსად მიზიდავდა, თვალს ვადევნებდი ლითონის ყოველგვარ გარდაქმნას, გავარვარებულ ქურაზე მისი გამოჩენიდან დაწყებული, და ყოველთვის განცვიფრებული ვიყავი გამარჯვებული შრომის სანახაობით, მუშის ძალღონით, რკინას რომ აიძულებდა დაგრეხილიყო, გაჭიმულიყო, ცვილივით დახვეულიყო; როდესაც სამუშაო დამთავრდებოდა, მის წინაშე ცუცქით დამჯდარი, ვეღარა ვცნობდი წინა საღამოს უფორმო ლითონის მონაკვეთს. ვამოწმებდი ნაჭრებს, მეჩვენებოდა, რომ ყველა ნაწილმა თავისი ფორმა მიიღო არა ცეცხლის და ჩაქუჩის საშუალებით, არამედ განსაკუთრებული სიძლიერის ხელების მეშვეობით.

და ამ წუთებში ჩემდა უნებურად ვიღიმოდი, ერთ ახალგაზრდა ქალწულს ვიგონებდი, ოდესღაც ჩემი ფანჯრის პირდაპირ თითებით თითბრის წვრილ ღეროზე აბრეშუმის ძაფით ხელოვნურ იებს რომ ამაგრებდა.

მჭედელი დაღლილობის გამო, არასოდეს თავის ბედს არ უჩიოდა. მე მინახავს იგი, დღეში თოთხმეტი საათი რკინის ჭედვის შემდეგ საღამოს, კმაყოფილი იერით მოღიმარი, ხელებს რომ იფშვნეტდა. არასოდეს არ იყო მოწყენილი, არასოდეს არ იყო დაღლილი. მას შეეძლო მხრებზე გაედო სახლი, თუ საჭირო იქნბოდა. ამბობდა – ზამთრობით სამჭედლოში კარგი სამყოფიაო. ზაფხულში კი მთლიანად აღებდა კარს და შიგ უშვებდა თივის სუნს. ზაფხული რომ დადგებოდა, შებინდებისას მის გვერდით კარის ზღურბლზე ვჯდებოდი. სამჭედლო გორაკზე იყო მოთავსებული და იქიდან მთელი ხეობა მოჩანდა. იგი ბედნიერი იყო ამ ნახნავ-ნათესი მინდვრების თვალუწვდენელი ხალიჩის ცქერით, ცის დასალიერთან კაშკაშა სოსანისფერ მწუხრში რომ იკარგებოდა.

მჭედელი ხშირად ხუმრობდა. ამბობდა: მთელი ეს მიწები მე მეკუთვნისო. სამჭედლო ორას წელზე მეტია, რაც მთელ სოფელს გუთნებით ამარაგებდა. ეს მისთვის საამაყო საქმე იყო. არც ერთი მოსავალი არ აუღიათ მის გარეშე. და თუ მაისში ყანა ხავერდოვნად ბიბინებდა, ივლისში კი ოქროსფერი აბრეშუმივით შრიალებდა, ვისი მადლიერი უნდა ყოფილიყო სოფელი, თუ არა მჭედლისა, რომელმაც ეს სასწაული მოახდინა? მას ღვიძლი შვილივით უყვარდა ჯეჯილი და მოსავალი. აღფრთოვანებული იყო, როცა მათ მზე მცხუნვარე სხივებით დაჰკაშკაშებდა და ცას მუშტებს უღერებდა, თუ სეტყვის მაუწყებელი ღრუბლები მოსავალს დაემუქრებოდა. ხშირად მიჩვენებდა შვრიისა და ჭვავის ნათესებს, შორიდან მისი კურტაკის კალთის ოდენა რომ მოჩანდა, და მიამბობდა: ,,ამა და ამ წელს გამოვჭედეო გუთანი ამა და ამ ყანის პატრონისთვისო”. საგაზაფხულო ალოობისას ზოგჯერ მიატოვებდა ჩაქუჩს, მიდიოდა გზის პირას, თვალებს ხელის გულით მოიჩრდილავდა და შორიდან თვალს ადევნებდა, თუ როგორ ღრღნიდა ნიადაგს მისი გამოჭედილი მრავალრიცხოვანი გუთნების ოჯახი, როგორ გაჰქონდა კვალი სახნისებს პირდაპირ, მარცხნივ, მარჯვნივ. ყანა სავსე იყო გუთნებითა და ფარცხებით, ლაშქრად მიმავალი ჯარის მსგავსად მწყობრად რომ მიიწევდნენ წინ. ვერცხლივით ბრწყინავდა მზეზე სახნისები და მჭედელი ამ დროს ხელებაწეული მიხმობდა, მეძახდა, რომ დამენახა, თუ როგორ ყოჩაღად მუშაობდნენ ისინი.

სამჭედლოს ხმაური სხეულში სიმტკიცეს მმატებდა. ეს ჩემთვის გაცილებით მეტი იყო, ვიდრე აფთიაქის რა გინდა რა წამალი. შევეჩვიე ამ ხმაურს, მე ახლა სწორე ეს მუსიკა მჭირდებოდა. იგი ჩემი სიცოცხლის აუცილებელ ნაწილად იქცა. საბერველების გუგუნით გამოცოცხლებულმა, ჩემს საბრალო ოთახში დავიბრუნე სულიერი წონასწორობა და თავს მოვეგე. ტოკ-ტოკ, ტოკ-ტოკ, - ისმოდა ქვევიდან და ეს მხიარული ქანქარა იყო, ჩემს სამუშაო საათებს რომ აწესრიგებდა. განსაკუთრებით მძიმე სამუშაოს დროს გაჯიქდებოდა მჭედელი, გააფთრებით მუშაობდა და, როდესაც გავარვარებული რკინა ხმას გამოსცემდა გაცოფებული ჩაქუჩის ცემისაგან, მაშინ მეც ხელები მეწვოდა, მჭედლის აღმაფრენა მეუფლებოდა და მეჩვენებოდა, რომ ჩემი კალმის ერთი მოსმით მთელ დედამიწას გადავჭედავდი. საღამოს, როდესაც სამჭედლო მიწყნარდებოდა, სიჩუმე დაისადგურებდა ჩემს არსებაშიც. ქვევით ჩავიდოდი და მრცხვენოდა ჩემი იოლი სამუშაოსი, მთელი ამ ლითონის გროვას დამარცხებულს და ჯერ კიდევ მბოლავს რომ ვხედავდი.

ოჰ! რა საუცხოო სანახავი იყო მჭედელი, როცა ნაშუადღევს პაპანაქებაში წელამდე გაშიშვლებული იდგა და, დაძაბულობისაგან კუნთებამობურცული, მიქელანჯელოს ერთ-ერთ ქმნილებას ჰგავდა. მას რომ ვუმზერდი, ვხედავდი იმ ახალ ხაზს, ჩვენი მოქანდაკენი ამაოდ რომ ეძებენ საბერძნეთის ,,მკვდარ ქანდაკებებში”. მე იგი მეჩვენებოდა შრომისაგან გამობრძმედილ გმირად, ჩვენი საუკუნის პირმშოდ, გრდემლზე ცეცხლისა და რკინის დამაყრუებელ ხმაურში რომ ჭედავს ხვალინდელ დღეს. იგი თითქოსდა თამაშობდა უზარმაზარი ჩაქუჩებით, როცა თავის გართობა უნდოდა, იღებდა ,,უკარებას” და ძლიერი მოქნევით გრდემლზე სცემდა. მაშინ ცხელი ქურისაგან ავარდისფერებული სამჭედლო დამაყრუებელი გრგვინვით ივსებოდა. ამ დროს მეჩვენებოდა, თითქოს მთელი მშრომელი ხალხის გმინვა მესმოდა.

სწორედ აქ, ამ სამჭედლოში სამუდამოდ განვიკურნე სიზარმაცისა და იჭვნეულობის სენისაგან.