ბინძური მკვლელი - ანუ როგორ დახოცა უვნებელმა მიკრობმა საუკუნეების განმავლობაში მილიონობით ადამიანი

  17:45:23     15-04-2020

2020 წლის 11 მარტს კაცობრიობა ოფიციალურად დადგა ახალი კოროვირუსით გამოწვეული COVID-2019- ის პანდემიის წინაშე. უკვე ათი წელი გავიდა ღორის გრიპის პანდემიიდან, მაგრამ ამჟამინდელი პათოგენი ბევრად უფრო საშიშია - ინფექციით გამოწვეული სიკვდილიანობის შედეგები ღორის გრიპთან შედარებით უფრო მასშტაბურია. 

დაავადების გავრცელების სიჩქარისა და ლეტალური შედეგების მიუხედავად, ისტორიამ იცის მრავალი სხვა ინფექციაც, რომელიც ცივილიზაციას კიდევ უფრო დიდი ძალით ემუქრებოდა. ერთ-ერთი მათგანია ქოლერა. ახლა მოგითხრობთ, თუ როგორ გახდა ეს დაავადება მასობრივი მკვლელი, რომელსაც ვერც ერთი სოციალური ფენა ვერ გადაურჩა.

 

დამნაშავე თავად ადამიანია

[I=2] ქოლერა არის სრულმასშტაბიანი დაავადება, რომელსაც ადამიანის მოკვლა ერთ დღეში შეუძლია. მისი გამომწვევი მიკრობი - ბაქტერია Vibrio ქოლერა - პანდემიის მასშტაბით რეკორდსმენია. მიუხედავად იმისა, რომ ქოლერა ახლა ითვლება განუვითარებელი ინფრასტრუქტურის მქონე ღარიბი ქვეყნების დაავადებად (ავადმყოფობა ვრცელდებოდა ჰაიტიში, ერაყში, იემენსა და აფრიკის ქვეყნებში), წარსულში ის განვითარებულ ევროპაში ფართოდ იყო გავრცელებული. XIX საუკუნეში, ერთდროულად ექვსი პანდემია მოხდა, რამაც ათობით მილიონი ადამიანის სიცოცხლე შეიწირა.

ითვლება, რომ ქოლერა წარმოიშვა ბრიტანელების მიერ სამხრეთ აზიის კოლონიზაციის გამო, ისევე, როგორც ინდუსტრიული რევოლუცია, რამაც გზა გაუკვალ ევროპასა და ჩრდილოეთ ამერიკაში. გარკვეულწილად, ეს ქოლერა იყო, რამაც გამოიწვია წყალმომარაგებისა და კანალიზაციის სისტემების გამოჩენა, რადგან აღმოჩნდა, რომ სუფთა წყალი დაავადებისგან თავის დასაცავად ყველაზე ეფექტური საშუალებაა. გამოჩნდა ახალი პარადიგმა: ინფექციები წარმოიქმნება იქ, სადაც გარემო არაჰიგიენურია. მართალია, თანამედროვე მსოფლიოში სისუფთავე ყოველთვის არ არის ჯანმრთელობის გარანტია, და ახალი პათოგენები, მაგალითად Staphylococcus aureus, შეიძლება გავრცელდეს სტერილური საავადმყოფოს ბიქსირებულ განყოფილებაშიც კი.

 

ვიბრიო ქოლერა თავდაპირველად უვნებელი მიკრობი იყო და ცხოვრობდა სანდარბანას მანგროს ტყეში (ინდოეთი და ბანგლადეში), სადაც მონაწილეობდა სიმბოლისტურ ურთიერთობაში კოპეპოდებთან. დიდი ხნის განმავლობაში, ადამიანის ტერფი ძლივს გადააბიჯა ამ ტერიტორიებზე, თუმცა, XVIII საუკუნის მეორე ნახევარში, ინგლისელი კოლონისტები აქ შეიჭრნენ. ასი წლის შემდეგ, ხალხი თითქმის მთელ სვანბარდში დასახლდა და იმ წყალთან უწევდათ ურთიერთობა, რომელიც ინფიცირებულ კოპეპოდებთან იყო დაკავშირებული. 

 

მოხერხებული ინფექცია

Vibrio ქოლერის საკვანძო შენაძენი ტოქსინად იქცა, რაც ნაწლავებზე უარყოფითად მოქმედებს: ორგანიზმში ქსოვილებიდან ელექტროლიტით იდევნება წყალი და იწვევს დიარეასა და გაუწყლოებას.

[I=3]

დაავადება მოულოდნელად გამოვლინდა: ჯანმრთელ ადამიანს მოულოდნელად დაეწყო მძიმე დიარეა. სითხის დაკარგვის გამო, პაციენტი, მარტივად რმ ვთქვათ, გამოშრა, ცოცხალ მუმიად იქცა.

XIX საუკუნეში ევროპაში ქოლერა დამამცირებელ დაავადებად ითვლებოდა, პიროვნებას ღირსებას ართმევდა და მას ღარიბებთან ათანაბრებდა. ქოლერის გამომწვევი ბაქტერია მოედო ქუჩებს, სასმელ წყალს, საიდანაც შემდგომ უამრავ ქვეყანაში გავრცელდა. 

 

ადამიანი თავად უწყობს ინფექციების გავრცელებას ხელს. ტყის ჩეხვა, მოსახლეობის მაღალი სიმჭიდროვე, ველური ცხოველებზე ნარიდობა, ცდების ჩასატარებლად თუ გასართობად ან საკვებად. 

 

პანიკა

კატასტროფის დროს, ბევრს სურს დამნაშავეების ძებნა და ღია მტრობა გამოიჩინოს უცხოელების, ექიმების, თანამდებობის პირებისა და მეზობლების მიმართ. ამ სიტუაციაში არ აქვს მნიშვნელობა აგრესიის ობიექტი ნამდვილად გახდა ეპიდემიის გავრცელებაში დამნაშავე თუ არა. XIX საუკუნის 30-იან წლებში, ქოლერის პანდემიის შემდეგ, წამოვიდა ისეთი ტალღა, რომელსაც ისტორიკოსები "სიძულვილის პანდემიას" უწოდებენ. ქოლერის აჯანყებებმა, რომლებიც რუსეთმა, დასავლეთ ევროპამ და შეერთებულმა შტატებმა შეარხია, რეალური მასობრივი ისტერია გამოიწვია. დაავადების შეკავების უდავოდ ეფექტურიმა ღონისძიებამაც - საკარანტინო რეჟიმმც კი გამოიწვია არეულობა.

 

დიდ ბრიტანეთში დადიოდა ჭორები, რომ საავადმყოფოებში ექიმები პაციენტებს ხოცავდნენ, რათა ანატომიურად გამოეკვლიათ. საზოგადოება ქოლერისგან გარდაცვლილი ადამიანების საერთო სასაფლაოზე დაკრძალვასაც აპროტესტებდა.

 

ესპანეთსა და  სან-ფრანცისკოს შტატში მასობრივი არეულობა პიკს უახლოვდებოდა, ეპიდემიის გავრცელებაში განსაკუთრებით ემიგრანტებს ადანაშაულებდნენ. მე -19 საუკუნის ბოლოს, აღმოსავლეთ ევროპაში ემიგრანტები, მათ შორის უნგრელები და რუსი ებრაელები, სიძულვილის ობიექტები გახდნენ.

[I=4]

2010 წელს, ქოლერა ჰაიტიში გავრცელდა, რომელმაც 4500 ადამიანის სიცოცხლე იმსხვერპლა. ჰაიტიში სანიტარული პირობები საკმაოდ დაბალი იყო, კანალიზაციით სავსე მდინარე ინფექციის წყარო გახდა. ამავე დროს, ჰაიტის მაცხოვრებლები დარწმუნებულნი არიან, რომ ქოლერა კუნძულზე გაეროს ძალების გამო გაჩნდა. 

2006 წელს, ეპიდემიოლოგებმა გააკეთეს პროგნოზი, რომ მომდევნო ორი თაობის განმავლობაში მოხდება ქოლერის მსგავსი პანდემია, რომელმაც შეიძლება გამოიწვიოს რეცესიის მიზეზი და 200 მილიონი ადამიანი დაიღუპოს. თუმცა, შემდეგ ვერც ერთმა პათოგენმა (ვერც აივ და ვერც გრიპის პათოგენმა) ვერ მიაღწია ქოლერის დონეს. პათოგენის ეპიდემიის ან პანდემიის გამოწვევის უნარის ერთ-ერთი მთავარი ინდიკატორია ძირითადი რეპროდუქციის სიჩქარე (BDP ან R0), რაც ტოლია ინფექციის გადამზიდავიდან ინფიცირებულთა საშუალო რაოდენობას. SARS-CoV-2– ისთვის, BDP– ით ფასდება 2 – დან 6,47 – მდე - თითქმის იგივე ფასეულობები, რაც ქოლერისთვის. საბედნიეროდ, ჯერ-ჯერობით, COVID-19 არ შეიძლება შევადაროთ სასიკვდილო ქოლერას არც მასშტაბით და არც დაღუპულთა რაოდენობით, რადგან მსხვერპლის ისეთ რაოდენობამდე გაზრდამდე, ჯერ კიდევ დარჩენილია იმედი, რომ თანამედროვე მედიცინა ამ ინფექციას მოერევა.