კავკასიელ ამორძალთა რიტუალები, საბრძოლო და საკულტო ცეკვები და სიმღერები

"ვისაც უნახავს ქართველ ქალთა ცხენით ჯირითი, მისთვის ძნელი არ იქნება დაიჯეროს, რომ ესენი ამორძალები არიან".                                 

/ქრისტოფორე კე კასტელი/ 

 "ქართველებისათვის, დედა მარტო მშობელი არ არის. ქართველი ღვიძლ ენასაც "დედაენას" ეძახის, უფროს ქალაქს - "დედაქალაქს", მკვიდრსა და დიდ ბოძს სახლისას - "დედაბოძს"; უდიდესსა და უმაგრეს ბურჯს - "დედა-ბურჯს", სამთავრო აზრს - "დედა-აზრს", გუთნის გამგებელ მამაკაცსაც კი - "გუთნის დედას". ამაზე მეტი პატივი რაღა უნდა მოუტანოს სახელსა. სიტყვა "ქალი" განა იმოდენას გვეტყვის, რასაც გვეუბნება დიდებული სიტყვა "დედა".                                                       

 /ილია ჭავჭავაძე/  

მინდა ვისაუბრო ქართველი ქალის განსაკუთრებული როლის შესახებ საბრძოლო სულისა თუ ხელოვნებების ჩამოყალიბებაში. იყო დრო, როდესაც გვარის მართვის სადავეები ქართველთა ტომებში ქალებს ეპყრათ. საქართველოს ტერიტორიაზე - საგვარჯილოში, ურბნისში, ხივანავაანთგორასა და თეთრამიწაში აღმოჩენილი თიხისაგან გამოძერწილი ქალთა ფიგურები ამის დადასტურებაა. ამ ფიგურებზე, სპეციალისტების მტკიცებით, დოვლათის, მოსავლიანობის(ნაყოფიერების)  ქალღმერთია გამოსახული.  

ბერძენი ფილოსოფოსისა და მეცნიერის სტრაბონის მიხედვით, ამორძალები ცხოვრობდნენ კავკასიონის მთებში. ბერძენი და რომაელი მეცნიერები ამორძალებს კავკასიელ ქალებს უწოდებდნენ. ამ ვაჟკაცურ, მებრძოლ ქალებზე არსებული გადმოცემები ეფუძნებოდა კონკრეტულ ისტორიულ ფაქტებს.  ამორძალები ვერ იტანდნენ მამაკაცთა გვერდით ცხოვრებას თავიანთ მიწაზე, თუმცა გვარის გაგრძელებისათვის მათ უწევდათ კავკასიონის ძირას მცხოვრებ მამაკაცებთან დროებითი კავშირის დამყარება.  ამ მხრივ საინტერესოა ინგილოების საქორწილო წეს-ჩველება.  პატარძლის მოსაყვანად მიემგზავრება ქალებისაგან შემდგარი ცხენზე ამხედრებული ამალა და მათ იგი სიძესთან მიჰყავთ. მოსულები მანამდე რჩებიან ცხენზე ამხედრებულები, სანამ მათ წინ არ იცეკვებს პატარძლის ნათესავი.

ქრისტეფორე კასტელის ჩანახატებში გვხვდება ამხედრებული ქალების სურათებიც, რომლებიც მშვილდისრით, კაპარჭით(საისრეთი), შუბითა და ხმლით არიან შეიარაღებულნი. ქ. კასტელი წერს: "...ამორძალები კავკასიის მთებში არიან, ესაზღვრებიან ჩერქეზებსა და თათრებს... ისინი ტყესა და მიწურ მღვიმეში ცხოვრობენ... წყნარი სახის, მცირე ნაირსახეობის ტანსაცმლით და ფერადი ფეხსაცმლით გამოწყობილი ამორძალი ქალები მალულად დაიარებიან ქვეყნის გზებზე... ეს ქალები იმ მიზნით როდი არიან შეიარაღებულნი შუბით და ხმლით, რომ მძარცველობა ჩაიდინონ, არამედ იმიტომ, რომ მათ უხდებათ მთასა და ტყეში გავლა და თავდაცვისთვის სჭირდებათ ეს. რადგან ხალხს იტაცებენ თურქებზე გასაყიდად, ამიტომ ქალებიც შეიარაღებულნი არიან... სვანი ქალები მეომრები არიან და ესაზღვრებიან ამორძალებს. ეს უკანასკნელნი მშვილდისრის ხმრებაში მამაცნი არიან, ცეცხლის(სასროლი) იარაღის ხმარებაში კი პირველნი... ამასთანავე, უნდა აღინიშნოს ამ პერიოდის ფრიად დამახასიათებელი მოვლენა - დიდი და პატარა, ქალი თუ კაცი სამხედრო წვრთნას გადიოდა სამშობლოს მტრების მოსაგერიებლად... განსაკუთრებული ადგილი უკავიათ ქალთა წრიდან გამოსულ მეომრებს...".  უმშვენიერესი აღნაგობისა და სახის ქართველი ქალების სამხედრო ვარჯიში იტალიერი ბერის გაოცებას იწვევდა. "ამხედრებულნი და შეჭურვილნი არიან და არა მარტო დედოფლები და სეფე ქალები, არამედ თავად-აზნაურთა და გლეხთა წრიდან გამოსული მოხდენილი მანდილოსნებიც. ჩვენთვის ეს სრულიად ახალი მოვლენაა და ერთხელ კიდევ გვიდასტურებს მრავალი უცხოელის ცნობას ქართველ ქალთა თურქ-სპარსების წინააღმდეგ მედგარ ბრძოლებში მონაწილეობის თაობაზე".

თანამედროვე მეცნიერებიც ამავე აზრისა არიან: "ამაყ ქართველ ქალებსაც შეუძლიათ თავი ამორძალთა შთამომავლად ჩათვალონ. საქართველოს ჰყავს პალიტრის მანდილოსანი ოსტატები, მსახიობი ქალები, მოცეკვავეები, მაგრამ ამ ხალხის ბუნებრივი ნიჭი განსაკუთრებით სიმღერაში იფურჩქნება. ქართული ხალხური მელოდიები თავიანთი უბადლო ჟღერადობით მსმენელს აჯადოებენ, და კიდევ უფრო ამაღლებულია მათი ჰარმონია, როცა გუნდი მღერის, მრავალი ტალანტი იფურჩქნება ერის ცხოვრების ყველა სფეროში..."(ო. ვეზენდონკი).

"პომპეუსის დროს ტყვედ წაყვანილთა შორის შეიარაღებული იბერიელი ქალებიც იყვნენ, რომელთაც იმდენივე ჭრილობა აღმოაჩნდათ, რამდენიც ვაჟებს. ჯერ კიდევ ესქილე ამბობდა: "კოლხიდის გმირნი, ყმაწვილნი ქალნი ომში მამაკაცნი და უშიშარნიო". აკი მებრძოლ ამორძალთა ქვეყნად კავკასია იყო მიჩნეული. აკაკი წერეთელი წერდა: "რით აიხსნება, რომ ამ პატარა ქვეყანამ მოიგერია მასზედ მოზღვავებული მტრები... ეს სასწაული ქართველი ქალი იყო. ის ჭირშიაც და ლხინშიც მეუღლეობას უწევდა ქმარს და შვილებს გმირებად უმზადებდა მომავალს". 

უცხოელი მოგზაურები, მეცნიერები და მისიონერები აღტაცებულნი არიან ქართველი ქალის სილამაზითა და სიტურფით, რაც მათ მიერ შექმნილ ნაწარმოებებსა და ჩანახატებში, მკაფიოდ გამოიკვეთება.  აი რას წერენ ისინი: "...იშვიათი სილამაზის ქალებია საქართველოში...თვალებში მზეს აჯადოებენ და ბაგეზე აპრილს. როდესაც პირისახეს, ხელსა და ფეხებს ვუყურებ და ხელებით ვეხები, ის იცვლის მოყვანილობას... ისინი უფრო ანგელოზებსა ჰგვანან... ქალები სმაში ძალიან თავშეკავებულნი არიან. მრავალ ნადიმს დავსწრებივარ და არასოდეს არ მინახავს ღვინის მსმელი ქალები; კაცები კი, ერთიდან უკანასკნელამდე, მსმელები არიან. დიდებულები ნადიმზე ქალების წინ მუხლმოყრილნი სვამენ ღვინოს, რაც ველურად გვეჩვენებოდა ჩვენ (იტალიელებს).  ამ ქვეყნის (საქართველოს) ერთმა დიდებულმა მითხრა: რას ემგვანებოდა ქვეყანა, უქალებოდ. სადაც ქალები არ არიან, იქ არც შეიძლება კმაყოფილება იყოსო. ამის გამოა, რომ მთელი საქართველო გრძნობასაა აყოლილი...".

მტრის წინააღმდეგ ბრძოლის დროს, ქართველი ქალის გმირობა  გახდა ქართული ბალეტის "ნაზიბროლას" მთავარი თემა.  ნაზიბროლა წარმოადგენს იმ კრებით სახეს, რომელმაც გააერთიანა ჩვენი ისტორიისათვის ცნობილი ქალების - მაია წყნეთელის, მაია წავკისელის, თამარ ვაშლოვნელისადა სხვათა საუკეთესო თვისებები.ქართველ ქალს ერის საბრძოლო ჩამოყალიბებაში დიდი წვლილი შეჰქონდა.  მას ევალებოდა მომავალ მებრძოლთა აღზრდა, მათი ფიზიკური და სულიერი ჯანმრთელობის უზრუნველყოფა, კერის შენახვა და ოჯახის მოვლა, ახალგაზრდებში საჭირო ჩვევების განვითარება - ჩანერგვა და საკულტო რიტუალების შესრულება. ამისათვის კი არსებობდა ის სამკურნალო, აღმზრდელობითი, საბრძოლო და საკულტო ფერხულები, რომლებსაც ქვემოთ შევეხებით.1946 წელს მცხეთის ახლოს, ბაგინეთის მთაზე არქეოლოგიური გათხრების დროს აღმოაჩინეს სპილოს ძვლის ფირფიტა, რომელზედაც ამოკვეთილია ქალის ფიგურა. ნაკეთობის ხელებისა და ფეხების მდგომარეობა უჩვეულოა: მარჯვენა ფეხი გადაჯვარედინებულია და დგას ცალ ფეხზე, მარცხენა ხელი ქვევითაა ჩამოშვებული - თეძოს გასწვრივ, მარჯვენა ხელის მტევანი მხართანაა ატანილი. პროფესორ ა. აფაქიძის აზრით, ეს ფირფიტა განეკუთვნება ჩვ.წ.აღ-მდე IV-III საუკუნეს. განსაკუთრებულ ყურადღებას იმსახურებს თავსაბურავი - დოლბანდის მსგავსი მაღალი ქუდი. მსგავსი ქუჩის თავსაბურავი აღმოჩენილია ასევე სამთავროს გათხრების დროსაც. ივ. ჯავახიშვილის აზრით, ეს რიტუალური თავსაბურავია. ქართველი მეცნიერები ვარაუდობენ, რომ მცხეთის რაიონში(სამთავრო, ბაგინეთი) სრულდებოდა რიტუალური ფერხული, რომელსაც ქალები ასრულებდნენ. ამ დროს ქალებს მაღალი თავსაბურავები ეხურათ.

რაც შეეხება ზემოთ აღნიშნულ ქალის მაღალ თავსაბურავს, მას გათხოვილი ქალები ან დანიშნული ქალიშვილები ატარებნდნენ. მეცნიერ რ. ხარაძის მტკიცებით, სწორედ თავსაბურავი წარმოადგენდა ქალის გათხოვების(ქორწინების) სიმბოლოს.  "შემოსაკრავს თავსაბურავად იხურავდნენ თავზე. იგი შუბლს წარბებამდე ფარავდა. შემოსახვევის ჩამოშვებული ბოლოები, შემოეხვეოდა ნიკაპს და ყურის ბიბილოებს მეორეჯერ, ხოლო შემდეგ - იკვრებოდა კვანძში. დასაშვებია, რომ ეს იყო საკულტო რიტუალისათვის შესაბამისი დოლბანდის შეკვრის მეთოდი. ნაყოფიერების ქალღმერთისადმი მიძღვნილ საკულტო რიტუალს გათხოვილი ქალები ამგვარად შეკრული თავსაბურავებით ასრულებდნენ". 

ვერცხლის თასზე, რომელსაც აღწერს ინგლისელი ხელოვნებათმცოდნე ა. პოპი, გამოსახულია შვიდი მოცეკვავე ქალის ფიგურა, საკულტო ფერხულის შესრულებისას. განსაკუთრებულ ყურადღებას იმსახურებს ზედა მარცხენა ფიგურა, სადაც მოცეკვავე ქალი თავდაყირა დგას. "ასეთი აკრობატიული ილეთები შეადგენდნენ ნაყოფიერების ქალღმერთისადმი მიძღვნილი საკულტო რიატუალის ელემენტს...  თუ დავაკვირდებით სამ დანარჩენ ფიგურას, ადვილად ვიპოვით საერთო თვისებებს  მცხეთასთან ნაპოვნი ძვლის ფირფიტიტების გამოსახულებებთან. მათი ფეხებისა და ხელების მდგომარეობა იმაზე მიგვანიშნებს, რომ ნაჩვენებია ფერხული. ყველას მარჯვენა ხელი აწეული აქვს და იდაყვში მოხრილი, ხოლო მარცხენა - ჩამოშვებული თეძოსთან.".

ნადირობის, მიწის დამუშავების, საბრძოლო შერკინებისა და სხვა საქმიანობის დროს სრულდებოდა ღვთაებისადმი მიძღვნილი ფერხული. ფერხულებს გააჩნდა ორმაგი მნიშვნელობა: გასართობი და სადღესასწაულო-საკულტო. მაგალითად, კახეთსა და სხვა რეგიონებში, ძალიან საპატიო იყო მთვარის ტაძარში მთვარისადმი მიძღვნილი რიტუალი, რომელიც სავსემთვარეობის დროს ტარდებოდა.  "ამ დღეს კახეთის მცხოვრებლები ასრულებდნენ რამდენიმე აღთქმას: ფეხშიშველები, სანთლებით ხელში, ანდა მუხლებზე მძიმე ჯაჭვებით გარს უვლიდნენ ტაძარს, ხოლო ქალები ფერხულით მისდევდნენ მათ". 

ზოგიერთი ქალი თავის სიცოცხლეს  უძღვნიდა  ნაყოფიერების ქალღმერთს(ქრისტიანობის პერიოდში კი - წმ.გიორგი"თეთრი გიორგის მონები"). ისინი ტაძართან ცხოვრობდნენ და ასრულებდნენ ღვთაებასა და მორწმუნეებს შორის შუამავლის როლს. ისინი ლოცვისას გარს უვლიდნენ ტაძარს საათის ისრის მიმართულებით.

ქართლში ძალიან საპატივსაცემო დღესასწაულს წარმოადგენდა გერისთაობა. აქ ცხოველთა შაწირვის შემდეგ იწყებოდა საბრძოლო ფერხული, რომელშიც უარავი ადამიანი იღებდა მონაწილეობას. ამ ფერხულის დროს არჩეული ახალგაზრდა გოგონა მუხლებზე იწყებდა ხოხვას, რის შემდეგაც დაკრუნჩხული ძირს ეცემოდა და წინასწარმეტყველების ქადაგობას იწყებდა. 

ვ.ბარდაველიძე თავის წიგნში აღწერს ლაშარობის დღესასწაულს: "ლაშარობის დღეს, სამლოცველოში შესვლისას თეთრ ტანსაცმელს იცვამდნენ. მლოცველები თეთრ ტანსაცმელს საღმრთოდ, წმინდათაწმინდად თვლიდნენ და დღესასწაულის შემდეგ ხის ტოტებზე ტოვებდნენ ხოლმე. აქაც ფერხულში თეთრად ჩაცმული ჭაბუკები და ქალიშვილები ცეკვავდნენ.  შემდეგ ქალი მიწაზე ეცემოდა, იწყებდა მუხლებზე სიარულს და წინასწარმეტყველებას.  შემდეგ იგი დგებოდა დახუჭული თვალებით და ფართოდ ხელებგაშლილი წრეს შემოუვლიდა.  ტრანსიდან გამოსვლის შემდეგ იგი ძალიან დიდხანს ცეკვავდა."

ძველ ქართულ სახელმწიფო ატრიბუტებზე აღიბეჭდა ქალთა საკულტო რიტუალების გამომხატველი სცენები და ფიგურები. მაგალითად, უძველეს კოლხურ მონეტაზე(ჩვ.წ. აღ-მდე V-II საუკუნე), მკაფიოდ ჩანს მუხლებზე მოსიარულე გაშიშვლებული ქალის ხარისთავიანი ფიგურა. ამ შემთხვევაში, ხარი მდინარის კულტს აღნიშნავს. ხარისთავიანი გამოსახულება ადამიანისა ძალიან ხშირია და ყველგან მდინარის კულტს - ნაყოფიერებას აღნიშნავს.

ქალები საბრძოლო-რიტუალურ ფერხულებს ეპიდემიის, გვალვებისა და მტრის შემოსევის დროსაც ასრულებდნენ. გვალვების დროს ასრულებდნენ "ლაზარობას", რომელიც საბრძოლო ფერხულსაც წარმოადგენდა. "გოგოები ამზადებდნენ თოჯინა ლაზარეს, კაბას 

ჩააცმევდნენ და იწყებდნენ  სიმღერებსა და ფერხულს, რომლის დროს ზეცას წვიმას ევედრებოდნენ. თოჯინას ამ დროს წყალს ასხამდნენ. საქართველოს სხვა კუთხეებში "ლაზარობას" "გონჯაობასაც" უწოდებდნენ, ხოლო თოჯინას - "წვიმის თოჯინას".

ქალთა სიმღერას თან ახლდა რიტუალური, ძალიან ნელი და ნარნარა ფერხული. ქალები სახეს იმურავდნენ,  თითქოს ნიღაბს იკეთებდნენ. გავიხსენოთ გარდასახვის ის სამი ფორმა, რომელიც ნიღბების საშუალებით ხორციელდებოდა და რომელსაც აღნიშნავდა რუსი მეცნიერი ვ. ავდეევი. ბერიკაობაში ნიღბების გამოყენება, ანუ შენიღბვა წარმოადგენდა ტოტემური ფერხულის გამოძახილს, მეორე მხრივ კი  იმ რიტუალურ წეს-ჩვეულებათა ატრიბუტს, რომელიც ბუნების მწარმოებელ ძალთა კულტს ეძღვნებოდა. "ლაზარობის" დროს ეს ორი ფორმა ერთმანეთს ერწყმოდა. "ლაზარობაში"  შენიღბვა ემსახურებოდა კიდევ ერთ მიზანს - ქალიშვილები ინიღბავდნენ თავიანთ სახეს, რათა "ცნობილნი არ ყოფილიყვნენ". 

დასავლეთ საქართველოს მთიან რაიონებში გვალვის დროს სახნავ მიწებს სპეციალურად თეთრ ტანსაცმელში გამოწყობილი ქალები შემოივლიდნენ ხოლმე და ასრულებდნენ რიტუალურ საბრძოლო ფერხულს და ლოცვებს.  თეთრი ტანსაცმელი რიტუალის სიძველეზე მიუთითებს და მასში ტეატრალური ელემენტები იყო ჩადებული. რიტუალის დროს სრულდებოდა ფერხული "მრავალთ მობმით როკვა".

მთიელ ქართველებს გააჩნდათ შემდეგი წეს-ჩვეულება: წვიმის წამოსვლისთვის მიძღვნილი წამოძახილებისა და ლოცვის დროს ქალები და ქალიშვილები "მდინარის ხვას",  ანუ მდინარის ძირზე გუთნის კავის წევას იწყებდნენ. შესაძლოა უძველესი ტერმინი "გუთნის დედა" ამ მომენტსაც  ასახავდა. 

ლ. გვარამიას აზრით, ზოგი წინაქრისტიანული ტრადიცია ქრისტიანულ პერიოდშიც შეინარჩუნა ხალხმა და საეკლესიო რიტუალებად აქცია ისინი. 

პირველ რიგში საკულტო რიტუალებიდან ჩამოყალიბდა მრავალი ცეკვა რომელსაც დღეს ასრულებენ ქართველი ქალები. აი, მაგალითად, "სამაია". "სამაია" ქართული ტერმინია და სამის მიერ საბრძოლო ცეკვის შესრულებას ნიშნავს.

"სამაია" ძეობის დღესასწაულზე სრულდებოდა. ძეობის მონაწილენი, გადაჭდობილი ხელებით, ცეკვითა და სიმღერით შედიოდნენ იმ შენობაში, სადაც იწვა ახალშობილის დედა. საერთოდ, ძეობის რიტუალური ცეკვა ღამით სრულდებოდა.  მოცეკვავეები სიმღერაში მზეს მოუწოდებდნენ , რომ შემოსულიყო სახლში: "მზე შინა და მზე გარეთა, მზევ შინ შემოდიო".  მთვარე მამაკაცის საწყისად ითვლებოდა, მზე კი ქალისა. "სამაიას" მოცეკვავე ქალებს ნიღბები ეკეთათ.

" სამაიაში" მოცეკვავეთა ხელები უსიტყვოდ უსვამენ ხაზს კომპოზიციურ ცენტრს - წარმოსახვით ვერტიკალს, რომელიც ზეციურის, მიწიერისა და ქვესკნელის შემაერთებელი ღვთაებრივი ღერძის ალეგორიად წარმოგვიდგება. ეს არის წამიერი ეფემერული გაელვება იმ მითიური, ძლიერი და სამართლიანი საქართველოსი, რომელთანაც ქართველებს ფარული ნოსტალგია აკავშირებთ.  ეს ცეკვა ეზოთერული და ენერგო კუთხით განასახიერებდა სამი კოსმიური ძალის ურთიერთჰარმონიისა და ურთიერთდამოკიდებულების სიდიადეს. ერთი მოცეკვავე განასახიერებდა სამყაროს უნივერსალურ ძალას ურთიერთჰარმონიისა და ურთიერთდამოკიდებულების სიდიადეს. ერთი მოცეკვავე განასახიერებდა სამყაროს უნივერსალურ ძალას, მეორე - კოსმიურ ძალას, ხოლო მესამე გამოხატავდა მათი ნაყოფის - ადამიანის შიდა ენერგიას. 

საბრძოლო სულია ჩადებული მესხ ქალთა უძველესი ცეკვა "მძიმურაში". ამ ცეკვის თემა შემდეგშია: მამაკაცები საბრძოლველად გაემგზავრნენ. დარჩნენ მხოლოდ ქალები. ისინი ქალღმერთს მტერზე გამარჯვებას ევედრებიან. შემოვარდება ყმაწვილი მეომარი, რომელიც ქართველთა გმირობას ამცნობს ყველას და საბრძოლო ფერხული იცვლება საზეიმო ფერხულით. ბოლოს გამოირკვევა, რომ შიკრიკი(მახარობელი) მეომარი ქალი ყოფილა, რომელიც მამასთან, ძმასთან და შეყვარებულთან ერთად მშობლიურ მიწას იცავდა.  ეს ცეკვა ძალიან წააგავს ცეკვა "ხორუმს". საქართველოს ზოგ რაიონში ხშირად ქალები ასრულებდნენ ხორუმს, მაგ: აჭარაში, ხულოს რაიონში - ქორწინების დროს. 

ქალთა საბრძოლო ცეკვები ასევე შეიცავდა რთულ მოძრაობებსაც. ს.ს. ორბელიანი თავის ლექსიკონში იყენებს სიტყვა "ხუნტრუცს", რომელიც ქალებისათვის განკუთვნილ ვარჯიშებს აღნიშნავდა.  ისინი  ცეკვავდნენ ჩქარი როკვის მსგავსი ტექნიკით - გოგმანით.  გოგმანი წარმოადგენდა ქალთა გრაციოზულ ცეკვას მსუბუქი ხტომებით. 

ქართულ მითოლოგიაში გვხვდება ფრინველთა გაღმერთების ფაქტებიც. ძველ სვანთა გადმოცემით, ნადირობის ქალღმერთ დალის თავისი მაცნე გააჩნდა - ფრინველი გოგბედნიერი, რომელსაც ჩვენში თაყვანს სცემდნენ.

როცა ქართველ ქალთა ცეკვებს ვეხებით, უნდა გავიხსენოთ საქვეყნოდ ცნობილი  მსახიობის ი. მოსკვინის სიტყვა, რომელიც მან წარმოთქვა ქართული ცეკვების ნახვის შემდეგ მოსკოვში 1937 წელს: "ქართველ ქალთა ცეკვის სირბილე და სიმსუბუქე შეიძლება შევადაროთ მხოლოდ ფრინველთა ფრენას - არ იგრძნობა იატაკთან შეხება, თითქოს მათ უხილავი ფრთხები გააჩნიათ; ხოლო ხელები? ეს მოძრაობათა სიმფონიას წარმოადგენს!".

როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, ქართველ ქალს ევალებოდა მომავალ მებრძოლთა და საერთოდ, სნეულთა ფიზიკური და სულიერი ჯანმრთელობის უზრუნველყოფა.

პირველ რიგში, გავიხსენოთ ის ფაქტი, რომ ტერმინ "მედიცინას" აკავშირებენ ქართველი ქალის, კოლხეთის მეფის ასულის მედეას სახელთან, რომელიც ძლიერ განსწავლული იყო სამკურნალო ხელოვნებაში.

ქალთა სამედიცინო რიტუალები, სრულდებოდა ეპიდემიური დაავადებების დროს. არსებობს წყაროები, რომლების ასახავენ ამ რიტუალებს. 

 ზოგიერთი სნეულების გაჩენა შიშის ზარს სცემდა ხალხს, რადგან სწრაფად ვრცელდებოდა და აცარიელებდა სოფლებს. ძველ ქართველებში ავადმყოფობა ღვთისგან მოვლენილ სასჯელად აღიქმებოდა იმ ცოდვების გამო, რომელნიც ადამიანს ჩაუდენია ზოგადად - ქვეყნის თუ კონკრეტული პიროვნების წინაშე. ამ დროს ქართველი ქალები ასრულებდნენ ავადმყოფთა განკურნების სარიტუალო შელოცვებსა და იდუმალი ტიპის ცეკვებს.  არსებობს შელოცვები უხსენებლის განსადევნად ან მისი ნაკბენების მოსარჩენად; კუჭის აშლილობის,  ნაღრძობის, სურდოს, ციების, ფრჩხილის ან თვალის დაავადების, შაკიკის, შეშინებულის განსაკურნებელი, შვილის გაჩენის, ტყირპის საწინააღმდეგო და სხვა. 

ძველ საქართველოში ითვლებოდა, რომ ჩუტყვავილასა და წითელას დროს ავადმყოფში "ბატონები" ჩასახლდნებოდნენ; ხალხს სჯეროდა, რომ ბატონები ვერ იტანდნენ ანთებულ ნახშირსა და ადუღებულ წყალს. ამიტომაც, იქ, სადაც ავადმყოფი იწვა, სადილს არ ამზადებდნენ და არ რეცხვდნენ თეთრეულს.  ფენდნენ ჭრელ ნაჭრებს, ხოლო ფანჯრებზე წითელი ფერის ფარდებს კიდებდნენ. ავადმყოფს ჩონგურის ჰანგების ქვეშ ქალები უმღეროდნენ სამკურნალო სიმღერებს, როგორიცაა "იავნანა", "ბატონები" ან "საბოდიშო" და სრულდებოდა სამკურნალო ფერხული. მეცნიერების აზრით, ეს ფერხულები  აგებული იყო ნელ, ნარნარ, მდორე მოძრაობებზე, რაც იწვევდა შემსრულებელთა და ამასთანავე ავადმყოფის მოდუნებასა და შიდა მდგომარეობის ჰარმონიას. ძალიან ძნელია განვსაზღვროთ ამ ფერხულების საშუალებით მიღებული სამკურნალო ეფექტები, მაგრამ ცნობილია, რომ სნეულებზე მსგავსი ზემოქმედების მეთოდები აზრსმოკლებული არაა: ოთახის იდუმალი,  ნახევრად დაბნელებული გარემო, მსუბუქი  საბრძოლო ფერხულის მოძრაობები,  სასიამოვნო მელოდიის ბგერები ავადმყოფზე დამამშვიდებლად მოქმედებდა და იკურნებოდა თანდათან.

 ეპიდემიურ სნეულებების დროს რიტუალებში შენარჩუნებული იყო მოსავლიანობისა და  მცენარეულობის ღვთაების, უდიადესი დედის - ნანას კულტი, რადგანაც მათი სახე იავნანაში ასოციაციით უკავშირდება საგაზაფხულო ყვავილობას, სიმღერაში ისმოდა ყვავილთა სახელები. მაგ: "იავნანა, ვარდო ნანა..." 

თუ გადავხედავთ თანამედროვე მედიცინის  სამკურნალო მეთოდებს, დავინახავთ რომ ბავშვთა და ასევე,  მძიმე სნეულებების მკურნალობაში ფართოდ გამოიყენება მუსიკა, ცეკვები. ქართველი და უცხოელი  მეცნიერების, პროფესორების: კ. მინდაძის, ს.ვაიმანის, ვ. ნიკოლაევის, ბ.მიშკინის მკურნალობის მეთოდები ზუსტად ამგვარი ხასიათისაა, რაც ადასტურებს ძველ ქართველთა  სამკურნალო ტრადიციის სიდიადეს. აქვე მინდა აღვნიშნო, რომ კავკასიელ ამორძალთა ფერხულების ნელი, ნარნარი მოზღაობები სიმღერების თანხლებით ძალიან წააგავს უძველს ჩინურ საბრძოლო ხელოვნებას "თაი-ძი-ციუანს", რომლის დასაწყისში ეტაპები, მისი ნელი მოძრაობები ადამიანის ფიზიკურ, სულიერ და გონებრივ გაჯანსაღებას ემსახურება. ეს ვარჯიშები შესაბამისი მუსიკით სრულდება და იწვევს ადამიანის  ჰარმონიულ შერწყმას მიწასა და ცასთან.  ნელი მოძრაობები ამშვიდებს სულს, ნერვულ სისტემას, ხსნის ენერგო არხებს და აჯანსაღებს ადამიანს. ეს ენერგია შემდგომ გამოიყენება საბრძოლო ხელოვნებებში თავდაცვისა და შეტევისათვის.

ასე რომ, კავკასიელი ამორძალების სარიტუალო ცეკვები და საბრძოლო ფერხულები საბრძოლო ხელოვნებების შემადგენელი ნაწილი იყო. მათმა სპეციფიკურმა საბრძოლო ელემენტებმა, მხოლოდ ქალისათვის დამახასიათებელმა ნიუანსებმა და ტექნიკამ გაალამაზა და დახვეწა ქართული საბრძოლო ცეკვები და ფერხულები.

ვამთავრებთ რა საუბარს ბერიკათა და საბრძოლო სტილზე, დავაზუსტოთ თუ რა მოუვიდა ბერიკაობის ტრადიციას ჩვენში. იცის თუ არა ამის შესახებ ჩვენმა თაობამ?  ან უფრთხილდება თუ არა იგი მას?

სასიამოვნო ფაქტია ის, რომ საგარეჯოს რაიონის სოფელ ჩაილურში გაიმართა ბერიკაობის დღესასწაული. სულ ახალგაზრდა ბიჭები, ბერიკებად გადაცმულნი, სხვადასხვა ცხოველების ნიღბებით იყვნენ  მორთულნი. ბერიკაობას დიდი ყურადღება დაუმსახურებია. როდესაც დაღლილმა ახალგაზრდა ბერიკებმა ჩაამთავრეს  ბერიკაობა და დატოვეს იქაურობა, ხალხი კიდევ დიდხანს არ დაშლილა, გაიმართა ცეკვა-თამაში, ჭიდაობა...

რა შეიძლება ვურჩიოთ ახალგაზრდებს? არ არსებობს საქართველოში კუთხე, ქალაქი, სოფელი, თავისი კოლორიტი და ტრადიციები რომ არა ჰქონდეს. მიდით მოხუცებთან, ესაუბრეთ, გაიხსენეთ წარსული, მოაყოლეთ ყველაფერი, რაც ახალგაზრდობაში სმენიან და უნახავთ, რასაც მათი წინაპრები ზეიმობდნენ. აღვადგინოთ ტრადიციები, რომელთა ენითაც ჩვენი ისტორია ღაღადებს, ქართული სული ტრიალებს, ნუ დავკარგავთ მათ!