ნოდარ დუმბაძის გარდაცვალების დღისადმი („ზუსტად 8 სათზე“)
16:27:20 04-09-2012
1984 წლის 4 სექტემბერს გარდაიცვალა ნოდარ დუმბაძე.
დაკრძალული იყო თბილისში, საბავშვო ქალაქ „მზიურში“, რომლის აშენების იდეაც მას ეკუთვნოდა. 2009 წლის 14 სექტემბერს ნოდარ დუმბაძის ნეშტი მთაწმინდის მწერალთა და საზოგადო მოღვაწეთა პანთეონში გადაასვენეს.
ნოდარ ვლადიმერის ძე დუმბაძე დაიბადა 1928 წლის 14 ივლისს, თბილისში.
სწავლობდა თბილისის მე-15 სკოლაში, შემდეგ, მშობლების რეპრესირების გამო საცხოვრებლად გადავიდა გურიაში, ჩოხატაურის რაიონის სოფელ ხიდისთავში, ბებიასთან და ბაბუასთან. სკოლა იქვე დაამთავრა 1945 წელს.
ვისაც ხიდისთავი უნახავს, არ გაუკვირდება ნოდარ დუმბაძის შემოქმედებაში ნიჭი, სითბო და ხალასი იუმორი...
ჩააბარა თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ეკონომიკურ ფაკულტეტზე, რომელიც 1950 წელს დაამთავრა. 1967- 1972 წლებში იყო ჟურნალის " ნიანგი" რედაქტორი. 1972 წლიდან საქართველოს მწერალთა კავშირის გამგეობის მდივანი და სსრკ მწერალთა კავშირის გამგეობის წევრი. ჟურნალის „მოლოდაია გვარდია" სარედაქციო კოლეგიის წევრი.
1950 წლიდან ნოდარ დუმბაძის ლექსები და იუმორისტული მოთხრობები იბეჭდებოდა ქართულ პრესაში. მისი მოთხრობების პირველი კრებული, „სოფლელი ბიჭი“, გამოქვეყნდა 1960 წელს. მწერალს აღიარება მოუპოვა პირველივე რომანებმა: „მე, ბებია, ილიკო და ილარიონი" (1960 წ) და "მე ვხედავ მზეს " (1962). 1975 წელს მიენიჭა შოთა რუსთაველის სახელმწიფო პრემია, რომანებისა ("მზიანი ღამე" (1967 წ) , "ნუ გეშინია, დედა!" (1971 წ.), "თეთრი ბაირაღები" (1973 წ.) და მოთხრობებისათვის.
ნოდარ დუმბაძის თხზულებები თარგმნილია სომხურ, აზერბაიჯანულ, რუსულ, უკრაინულ, მოლდავურ, ინგლისურ, ფრანგულ, გერმანულ, ესპანურ, პოლონურ, იაპონურ, თურქულ, არაბულ და სხვა ენებზე. მწერლის ოთხივე რომანი გადაკეთდა პიესებად. დაიდგა საქართველოსა და უცხო ქვეყნების სცენებზე. მისი ნაწარმპებების მიხედვით გადაღებულია კინო-ფილმები: ,,მე, ბებია, ილიკო და ილარიონი"(1962 წელი, რეჟისორი თ. აბულაძე); ,,მე ვხედავ მზეს" (1965 წელი, რეჟისორი ლ. ღოღობერიძე); ,,გზა მშვიდობისა, ჯაყო!"; ,,ნუ გეშინია, დედა!" (1972 წ. რეჟისორი მ. კოკოჩაშვილი). ნ. დუმბაძეს ეკუთვნის ლექსებისა და მოთხრობების რამდენიმე კრებული. მწერალი დაჯილდოებული იყო საპატიო ნიშნის ორდენებითა და მედლებით.
გავიხსენოთ მისი ერთი შესანიშნავი, ზუსტად ქართული მოთხრობა.
ზუსტად 8 სათზე
პატარაზე გაუღეს თუ არა კარი, ევროპა თავქუდმოგლეჯილი შემოვარდა წინა აზიაში: მოკლე კაბებით, ვიწრო შარვლებით, მოკასინებით, შეკრეჭილი და სტაფილოსფრად შეღებილი თმებით, წვრილი ქუსლებით, მცირეგაბარიტიანი ავეჯით, მაგნიტოფონებით, ლუი ამსტრონგებითა და ჩაო–ჩაო ბამბინოებით. მე კი „მოპრმა“ რომ მამაჩემს ოცდარვა წელს არტელ „ანტიბურჟუის“ მიერ გამოშვებული პატეფონი აჩუქა, ისევ ის მიდგას სახლში. კარგია მერე ეს?
ევროპაში ნამყოფი ჩემი მეგობრები დილით თურქული ყავითა და OC–ის მარკის კონიაკებით საუზმობენ. მე კი ისევ მურაბიანი ჩაითა და ცეკავშირის ყველით ვსაუზმობ.
ჩემი ამხანაგები ისეთი ვიწრო შარვლებით დადიან, ორი კაცი ეხმარებათ გაძრობაში. მე კი, ქამარს რომ შევიხსნი, მისით მძვრება. კარგია მერე ეს? რა თქმა უნდა, ცუდია, მაგრამ იმედი მაქვს, ამ მოთხრობის შემდეგ გამოვსწორდები, რადგან ყველა ლიტერატურულ ნაწარმოებს გარკვეული აღმზრდელობითი დანიშნულება აქვს თვით ავტორისთვისაც.
ვიოლა კავშირგაბმულობის სახლის წინ შემხვდა. ამათვალიერ-ჩამათვალიერა, ქალს რომ კაცი შეეცოდება, ისე გამიღიმა და მკითხა:
– დღეს საღამოს თავისუფალი ხარ?
– კი, რა იყო?
– გამოიცვალე, აბა ეგ ტომარა, წვერი გაიპარსე და მოდი ჩემთან.
– რაშია საქმე?
– პატარა სვეტსკი ვახშამი მაქვს!
– ვინ იქნება?
– ერთად ვიმოგზაურეთ ევროპის გარშემო.
მოკლედ, მოხვალ და ნახავ.
– კარგი, ბატონო!
– არ დამიწყო ახლა ქართული ნომრები, კაცს რომ დილას დაპატიჟებ და ღამის ორ საათზე მოგადგება ძმაკაცებით. საღამოს რვა საათზე ზუსტაად!
– ჩვენი დროით?
– ჩვენი დროით!
– კი, ბატონო!
– აბა, ჩაო!
– რაო?
– ნახვამდის!
– ნახვამდის!
იგი წავიდა წელის ირიბი რხევით და იქვე კედელზე აყუდებული ვიღაც მუტრუკის ღმუილი და მკერდზე მჯიღის ბრახუნი დაიმსახურა.
კაცი რომ ვახშამზე დაგპატიჟებს და გამაძღარი ესტუმრები, ამაზე დიდი სიბრიყვე და სისულელე ქვეყნად წარმოუდგენელია. მართალია, არც მთლად წაქცევაზე მისვლა ვარგა, მაგრამ კარგა გვარიანად მოშიებული კი უნდა იყო. ამ ტრადიციით აღზრდილი მივადექი ვიოლას ბინას ზუსტად საღამოს 8 საათზე. ვიოლას მისაღებ ოთახში, სკანდინავიის ქვეყნების მცირე გამონაკლისის გარდა, სამხრეთ–დასავლეთ ევროპა სუფევდა.
– თენგიზ, აცეკვე! ხომ ხედავ, ბიჭები არ გვყოფნის, – მისვლისთანავე შემომაჩეჩა ვიოლამ თავისი მეგობარი და ჩვენ საოცრად მინორული ბლიუზის ტაქტზე შუა ოთახში შევცურდით. იგი ცეკვავდა ნაზად და თვალს არ მაცილებდა, მე ვცეკვავდი უხეშად და თვალს ვარიდებდი.
მას ფრანგული სუნამოს „შანელის“ სურნელი ასდიოდა, მე – საავიაციო ბენზინისა.
– თქვენ რა გქვიათ? მკითხა მან და ფილტრიანი სიგარეტის იისფერი კვამლი შემომაბოლა.
– მე თენგიზი, თქვენ? – ვკითხე და პრიმის შავი კვამლი მივაფუტუნე.
– მე – თათია. თქვენ ევროპაში ხართ ნამყოფი?
– არა. თქვენ?
– ო, მე გარშემო.
– რატომ, შიგნით არ გიშვებდნენ?
– ასტრაუმნო! – გამიღიმა მან, საჩვენებელი თითი ცხვირზე დამაჭირა, – ზრრრრ... – დარეკა და გადაიკისკისა.
– თქვენ თმებს იღებავთ? – ვკითხე მე და თმაზე ხელი გადავუსვი.
– ო, არა, ზღვაზე გამიხუნდა. თქვენ?
– რა მე?
– ასე შავი თმები რატომ გქვთ?
– შავ ზღვაზე გამიშავდა.
– ასტრაუმნო!.. – გამიღიმა მან ისევ. ისევ ასწია საჩვენებელი თითი და ისევ უნდოდა ჩემს ცხვირზე ზარი დაერეკა, მაგრამ ბლიუზი შეწყდა და მე მადლობის ნიშნად თავი დავუკარი.
თათიას თითი შუბლზე მომხვდა. ორთავეს გაგვეცინა. ცეკვა შეწყდა. ორთავე სავარძლეში ჩავესვენეთ. სალონური საუბარი ჩემს პირდაპირ მჯდომმა შიომ დაიწყო:
– წაიკითხეთ მერაბ ფხალაძის ლექსები?
– გამოვიდა? – იკითხა ვიოლამ.
– ვგიჟდები მაგ ბიჭზე, ფრანგულ მინიატურებს მაგონებს... – თქვა თათიამ.
– ის რა გვარია, კარგ მოთხრობებს რომ წერს და რომ არ უბეჭდავენ? – ვერ გაიხსენა ლულუმ.
– მასეთი რამდენიც გინდა იმდენია. შენ რომელზე ამბობ? – ჰკითხა ბენომ.
– აი ის, წვერგაუპარსავი, თმადაუვარცხნელი და ჭიპამდე პერანგჩახსნილი რომ დადის. ძალიან აბსტრაქტულ რაღაცეეებს წერს, კონკრეტულობაში.
– სტეინბეკი თუ წაიკითხეთ ბოლო? – გვკითხა ვიოლამ.
– ისე გადავხედე და, მართალი გითხრა, სადღაც რაღაცაში ძალიან ისეთია... პრინციპში, მე მაგალითად, ის უფრო მომწონს. რა ქვია? აი ის, კინოც რომ გადაიღეს მერე, დიდი თევზი რომ დაიჭირა და... წვერები რო აქვს, თოფი რომ გაუვარდა, – ტუჩები მოიკვნიტა შიომ.
– ჰემინგუეი! – გამოვიცანი მე. ლულუს დედამ, კალენტი ბიცოლამ, კონიაკი შემოიტანა და მაგიდაზე პატარა სათითურებს შორის ჩადგა.
– კონიაკზე გამახსენდა, რემარკზე რას იტყვით? – გვკითხა თათიამ და თვალები მოწურა გამომცდელად.
რემარკზე ყველამ ვთქვით, რომ იგი ძალიან ბევრს წერს კონიაკზე, რომ იგი სადღაც რაღაცაში ჰგავს, რა ჰქვია იმას?.. ის რომ დაწერა, სულ რომ სვამენ და ესპანეთში რომ არიან, ლოთი ქალი რომ არის, ხარებს რომ ეჩხუბებიან იმაზე, რა ჰქვია იმას? ჰოდა, იმას ჰგავს სადღაც რაღაცაში. მერე ბენომ პარიზში მიღებული შთაბეჭდილებები მიამბო.
– პარიზში არ ყოფილხარ? – მკითხა მან.
– პარიზში არა, – დავიმორცხვე ისე, თითქოს მოსკოვში ვყოფილიყავი ნამყოფი.
– გახსოვთ, გოგოებო, სტოკჰოლმიდან კოპენჰაგენზე გავლით პარიზში რომ ჩავედით? – გოგოებს ახსოვდათ.
– სასტუმროდან პირდაპირ უნივერმაღში გავქანდით, ლუვრის ახლოს რომაა, „ბო მორშე“...
– მერე? – მომკლა ცნობისმოყვარეობამ.
– მერე? – ვეკითხები გამყიდველს, – ნეილონის საროჩკა არ გაქვთ–მეთქი?
– აუჰ! – გამიკვირდა მე.
– კეს კე ვუ ვულე? – მკითხა გამყიდველმა.
– რაო, რა მინდაო?
– ვიცი და არ გეუბნები? ვიმეორებ, საროჩკა, საროჩკა...
– ვას ვოლენ ზი? – მეკითხება ისევ.
– სა–როჩ–კა, – დავუმარცვლე მე.
– უოტ დუ იუ ლაიკ? – შემეკითხა კიდევ და შტერივით მიყურებს.
– კი მაგრამ, რუსული არ იცოდა იმ უპატრონომ? – გავბრაზდი მე.
– რუსული კი არა, ის მოთხოვე ახლა გამყიდველს! – გაეცინა ლულუს.
– ვაი, სირცხვილო! – გავწითლდი მე.
– აბა, ბიჭო, მოკვდა სირცხვილით.
მაგათ არაფრის არ ცხვენიათ, – თქვა თათიამ.
– მერე, მერე? – გამომელია მოთმინება.
– მერე რა, სანამ არ შემოვიხიეთ ტანზე, ვერ გავაგებინეთ, ასე არ იყო, გოგოებო? – დაამთავრა საინტერესო ამბავი ბენომ.
– მიკვირს, როგორ ნიშნავენ ისეთ ხალხს გამყიდველად, ერთი ხუთი ენა მაინც თუ არ იცის! – განცვიფრებით აიჩეჩა მხრები ვიოლამ და მაგიდასთან მიგვიპატიჟა. შიომ სათითურები შეავსო, ვიოლამ თითო ფინჯანი შავი ყავა დაგვიდგა და ხუთმა კაცმა ერთად გავაქანეთ ხელი პაპიროსის ქაღალდივით სიფრიფანად დაჭრილი ნამცხვრისკენ.
ნამცხვარი გაქრა. მოიტანეს მეორე წყება. ყავას სასიამოვნო ოხშივარი ასდიოდა და მისი სურნელი ნესტოებიდან პირდაპირ მშიერ კუჭში მიექანებოდა ძლიერი ჭავლით.
– ხელოვნებას გაუმარჯოს იმ ასპექტში, ჩვენზე რომ დიდ ემოციურ იმას ახდენს სადღაც რაღაცაში, რა თქმა უნდა, ინტელექტუალურად, – თქვა შიომ და სათითე პირში გადაიმხო.
– უუჰ, პიკასო! – გაასავსავა ხელები თათიამ, მერე კონაკი გადაჰკრა და თვალები ააპარპალა.
– წარმოგიდგენიათ, ბებერია და ისევ ხატავს. ოხ, მაგის მათხოვარი! – ამოიოხრა ვიოლამ. ლულუმაც ამოიოხრა, მაგრამ არაფერი არა თქვა, მხოლოდ თავი გააქნია, არ გამახსენოთო და ნამცხვრის უკანასკნელი ნაჭერი დაითრია.
– ერთი ყავა, თუ შეიძლება კიდევ, ვიოლა, – შეუკვეთა თათიამ და განაგრძო.
– ჭურში ვზივართ, გენაცვალე.
ევროპას ყავით უდგას სული, აბა, ჩვენ რომ მივუსხდებით მაგიდას ღორებივით და ვშთანთქავთ; ეს კატლეტიო, საცივიო, მწვადიო, ტოლმაო, სუკიო, შემწვარი სულგუნიო, ბორშჩიო, ჭყინტი ლობიოო...
მუშტისხელა ნერწყვი გადავყლაპე და თათიას მუდარით სავსე თვალები მივაშტერე – გეყოფა, ნუ შემშლი–მეთქი. თათია განაგრძობდა:
– ეჰ, ევროპა. შეხვალ კაფეში, გენაცვალე, და სადაა პური? – ეს უკვე ზედმეტი იყო.
პურის ხსენებაზე ენაზე დამბლა დამეცა, კისრის ძარღვები დაწყვეტამდე დამეჭიმა და პავლოვისეული რეფლექსები ერთად ებრდღვნენ ჩემს ლიმფურ თუ სანერწყვე ჭირკვლებს.
– ამიტომ არიან, გენაცვალე, ტანადები და ფეხადები, ნახე ბარდო, ნახე სილვანა, ნახე მერლინ მონრო და სოფია ლორენი, – თქვა ლულუმ, მერე ცარიელ თეფშზე ნეკით შეაგროვა ნამცეცები და მორიდებულად ჩაიყარა პირში.
– ცივილიზაცია, გენაცვალე, ცივილიზაცია... როდის მივალთ იქამდე, პაპუასები ვართ, ნამდვილი პაპუასები, როგორც მიკლუხო იტყოდა, მაკლაი, პაპუა...
– პური! – დავიკვნესე მე.
– რა?! – მკითხა გაკვირვებულმა ვიოლამ.
– პატარა ნაჭერი პური და ყველი, თორემ გული წამივა, მშიერი ვარ წამოსული.
სალონში უკმაყოფილო და დამცინავი ჩურჩული ატყდა. ვიოლა სამზარეულოში გავიდა და იქიდან გამხმარი პურის ყუა და გაქვავებული ყველის ნაჭერი გამომიტანა.
– უკაცრავად, თენგიზ, სადილი არ გაგვიკეთებია, არ გვეგონა...
– რას ამბობ, ვიოლა! –დავამშვიდე მე და პურს ვებრდღვენი.
თათიამ ვერ გაუძლო ჩემს ყურებას, ადგა და მაგნოტოფონი ჩართო, „ო ჯეკი ჯოო“ – ააყოლა ჩემს ყბებს მაგნიტოფონმა. შუაზე რომ დავიყვანე პური და ყველი, თათია გვერდზე მომიჯდა და მორიდებით მკითხა.
– ძალიან გამხმარია პური?
– არა უშავს, – ვუპასუხე ისე, რომ ყბა არ გამიჩერებია.
– აბა, მაჩვენე! – მთხოვა თათიამ. მე პური მივაწოდე.
თათიამ პური ჩაკბიჩა და აღარ დაუბრუნებია. არაფერიც, სულაც არ არის გამხმარი. ყველი მომიტეხე, რა? – მოვუტეხე.
– მართლა არ არის გამხმარი? – იკითხა ლულუმ.
– აბა, მაჩვენე?!
თათიამ აჩვენა.
– ვა, მართლა არ ყოფილა გამხმარი! – გაუკვირდა ლულუს.
– მართლა? – გაუკვირდა ბენოსაც, მაგრამ საჩვენებელი პური აღარ იყო.
– ვიოლა, ნახე ერთი, თუ ქალი ხარ, სამზარეულოში იქნებ არის კიდევ პური! – შეეხვეწა შიო.
– ვაიმე, რა ვქნა, რომ არ არის, რაღაც ძველი პურები მიწყვია ქვაბში მერძევის ძროხისთვის.
– მოიტა, კაცო, მერძევის ძროხა მოიცდის! – აიქნია ხელი ბენომ. ვიოლამ პური ქვაბით შემოიტანა.
„ო ჯეკი ჯოო!“ – იქაჩება მაგნიტოფონი.
– პატარა მომიტეხეთ, – ვიქაჩები მეც,
– ვიოლა, ნახე ერთი, ყველი აღარ არის?
– ვიოლა, ბოლოკი ან ნიორი არა გაქვთ?
– ხახვი და მარილი წამოიღე, ვიოლა!
– უჰ, შენ აგაშენა ღმერთმა, ეს ტყემალი მკვდარს გააცოცხლებს.
– დამარტყი, თუ ძმა ხარ, ზურგზე ხელი, გულზე დამეცა, – მთხოვა თათიამ და ზურგი მომიშვირა.
– ღვინო არა გაქვს, ვიოლა, ერთი ბოთლი?
– ვაიმე, რა ვქნა, ჭანგიანია.
– მოიტა, კაცო, გაავსე, თუ ძმა ხარ, ჩაის ჭიქა. წაიღე, თუ ქალი ხარ, ეს სათითურები, – დადგა თამადად ბენო.
– ამ ყავას რა ვუყო? – სასოწარკვეთილად თქვა ვიოლამ.
– გააცივე და მერძევის ძროხას შეუნახე, კალორიებს მოუმატებს, – დაარიგა შიომ.
– მე ჩაის ჭიქები შევავსე, კალენტი ბიცოლამ, ქრისტემ რომ უდაბნოში სასწაული მოახდინა, იმაზე უარესი ქნა. მაგიდაზე თახთახა ხაჭაპური დადო და მორცხვად დაჯდა ოთახის კუთხეში. „ჩაო–ჩაო ბამბინო“, გვემშვიდობებოდა მაგნოტოფონი.
– გამოთიშე, თუ ძმა ხარ, ეს შობელძაღლი, ახლა ვიწყებ მე ქეიფს, „თბილისო“ არა გაქვთ? – წამოდგა ბენო.
– თბილისო არა, კეკელა და მარო მაქვს, – დაიმორცხვა ვიოლამ.
– დაუკარი, მაგის რჯულიც არ იყოს, აბა, კალენტი ბიცოლას გაუმარჯოს, მოდი, ჰო!
– იცოცხლეთ, შვილებო!.