ოქროს ციხე (ქართული ხუროთმოძღვრება)

ახალციხიდან დასავლეთისკენ მიმავალი გზა სოფელ ბენარაში (ადიგენის რაიონი) ორად იყოფა: ერთი ჩრდილოეთით უხვევს და აბასთუმნისკენ მიემართება, მეორე კი - ადიგენისაკენ, დასავლეთით, გრძელდება. გასცილდებით თუ არა ბენარას, სულ მალე, მარჯვნივ გამოჩნდება ოქროს ციხის ნანგრევები. ციხე გზიდან საკმაოდ მოშორებულია და თავისი ფერით ისეა შეხამებული გარემოსთან, რომ მის შესამჩნევად საგანგებო დაკვირვებაა საჭირო.

ციხისათვის ძალიან მარჯვე ადგილია შერჩეული. იგი უზარმაზარ კლდოვან მასივზე დგას და ძნელი მისადგომია (ზოგიერთი მხრიდან მიუდგომელიც). აქედან კარგად მოჩანს ციხის ნამდვილი მასშტაბიც. ეს ერთ-ერთი ყველაზე დიდი ციხეთაგანია საქართველოში.

ციხის ზემო ნაწილი კლდოვანი ქედის კეხზეა. მისი კედლები ჩრდილოეთითაც და სამხრეთითაც ეშვება. ციხის უდიდესი ნაწილი სამხრეთის ფრთაზეა, სადაც კედლების რამდენიმე (თითქმის პარალელური) მწკრივია. კედლების მცირე ბურჯების გარდა, ციხის ფარგლებში რამდენიმე უფრო მოზრდილი კოშკიცაა. ერთი მათგანი უმაღლეს კლდეზე დგას და მთელ ციხეს დაჰყურებს. ციხის გეგმა რთულია. დონე ყოველ ნაბიჯზე იცვლება. კედლები კლდეებთანაა შეზრდილი, მათი საძირკვლის ხაზი აღმა-დაღმა მისდევს კლდეებს.

კედლები უხეშად დამუშავებული ლოდებითაა ნაშენი და ზოგან 10 მეტრზე მეტ სიმაღლეზეა შენარჩუნებული. შესასვლელი ჩრდილოეთიდანაა. იგი ოთხივე მხრივ დიდი ლოდებითაა შემოფარგლული (ჩარჩოსავით), სიმაღლით დაახლოებით 1,5 მეტრია, სიგანით კი - უფრო ნაკლები. კედლის სისქე შესასვლელთან ორ მეტრს აღემატება. დარჩენილი ბუდეები მოწმობს, რომ აქ ორფრთიანი კარი იყო. საკეტად უზარმაზარი ურდული ჰქონდათ. კედელში დარჩენილია მისი ბუდე. შესასვლელის წინ დამატებითი კედელია აშენებული, ხოლო ზედ შესასვლელის თავზე გაკეთებულია დიდი სალოდე; ამ ადგილამდის შემოჭრილ მტერს ზედ თავზე აყრიდნენ ქვებს, ასხამდნენ ცხელ ფისს. შიგ ციხის ფარგლებში შეღწევის შემდეგაც თავდამსხმელს ბევრი სიძნელე ეღობებოდა წინ. დამცველებს ცალკეულ კოშკებშიც შეეძლოთ გამაგრება.

ციხის უმაღლესი კოშკიდან ულამაზესი სანახაობა იშლება. აქედან უზარმაზარი სივრცე ჩანს. მარჯვნივ, ორიოდე გორაკს იქით, ზანავის ციხეა, რომელიც ალბათ საგანგებო ნიშანით უკავშირდებოდა ოქროს ციხეს, უფრო შორს - ზარზმის ტაძარი. მარცხნივ თვალი ახალციხემდის წვდება. ყველა მხარეს მთებია.

ოქროს ცახე ჯაყელთა ერთ-ერთი უმთავრესი სიმაგრეთაგანი იყო და იგი სხვა ციხეებთან ერთად დამცველ სიმაგრეთა მთელ სისტემას ქმნიდა ათაბაგთა სამფლობელოს შუაგულის გარშემო. ციხის აშენების ზუსტი თარიღი უცნობია. სავარაუდოდ იგი აგებულია XIII საუკუნის დასასრულს ან XIV საუკუნის დასაწყისში და მის შესახებ ადრინდელი წერილობითი ცნობებიც არ მოგვეპოვება. XV-XVI საუკუნეებში კი, თურქების მომძლავრების დროს, იგი დიდ როლს თამაშობდა მესხთა თავდაცვის საქმეში. აქ გამაგრებულნი ძალიან დიდ ტერიტორიას უწევდნენ კონტროლს, კარგად უთვალთვალებდნენ გზებსაც და ციხის მდებარეობისა და სიმტკიცის გამო, ალყასაც დიდხანს უძლებდნენ. ოქროს ციხე ხშირად იხსენიება. ე. წ. მესხური დავითნის ქრონიკაში (XVI ს.), რომელშიც სამცხის სამთავროს არსებობის ბოლო ხანების ამბებია მოთხრობილი. 1578 წელს, თურქი სარდლის ლალა-ფაშას შემოჭრის დროს, ოქროს ციხეში იყო გამაგრებული ქაიხოსრო ათაბაგის მეუღლე დედისიმედი, რომელიც ამაოდ ცდილობდა სამცხის გადარჩენას დამპყრობელთაგან.

წყარო