რიუნოსკე აკუტაგავას „მანდარინები“

დიდი იაპონელი მწერალი, მთარგმნელი და ესეისტი რიუნოსკე აკუტაგავა დაიბადა 1892 წლის წლის 1 მარტს, ტოკიოში, რძით მოვაჭრის, ტოსიძო ნიიხარას ოჯახში. იაპონური კალენდრის მიხედვით მომავალი მწერალი დაიბადა დრაკონის თვეში, დრაკონის დღეს და დრაკონის საათზე, ამიტომ სახელად რიუნოსკე დაარქვეს. რიუნოსკეს პირველი იეროგლიფი რიუ (龍) აღნიშნავს დრაკონს.

რიუნოსკეს დაბადების დროს დედა 33, მამა კი 42 წლისა ყოფილა, რაც იმდროინდელ იაპონიაში, ძველი ტრადიციის მიხედვით ცუდ ნიშნად ითვლებოდა...

როცა მომავალი მწერალი 10 წლისა იყო, სულიერად დაავადებულთა საავადმყოფოში დედამისი გარდაიცვალა. ბავშვს ზრდიდა ბიძა, უშვილო მიტიაკი აკუტაგავა. მისი გვარი მიიღო კიდეც გენიოსმა. ამ ოჯახის წინაპართაგან რამდენიმე მწერალი და მეცნიერი ჰყავდა. ბიძის ოჯახში უყვარდათ შუასაუკუნეების პოეზია და ძველი მხატვრობა, მკაცრად იცავდნენ ძველ პატრიარქალურ ტრადიციებს.

სწავლობდა ტოკიოს მუნიციპალურ სკოლაში, მერე კოლეჯში. 1913 წლიდან სწავლობდა ტოკიოს უნივერსიტეტის ფილოლოგიის ფაკულტეტზე. შეისწავლიდა ინგლისურ ლიტერატურას. თუმცა მიატოვა უნივერსიტეტი. მეგობრებთან ერთად დაარსა ლიტერატურული ჟურნალი „სინსიტე“ („ახალი დინება“, „ახალი მიმდინარეობა“). 1914 წელს იქვე გამოქვეყნდა მისი პირველი მოთხრობა „მოხუცი“. იქვე აქვეყნებდა თარგმანებსაც..

პოპულარობა მალე მოიპოვა. 1916 წლიდან ინგლისურ ენას ასწავლიდა საზღვაო სასწავლებელში. 1919 წელს მუშაობა დაიწყო ჟურნალისტად. 1921 წელს კორესპოდენტად გააგზავნეს ჩინეთში. ამ დროისათვის უკვე აწუხებდა ფსიქიკური პრობლემები. როგორც ამბობენ, ბავშვობიდან ჰალუცინაციები ჰქონდა. ალბათ, დედის ბედმა ცუდად იმოქმედა მასზე. შესაძლოა მემკვიდრეობითი დაავადებაც ჰქონდა. ამ პერიოდში შექმნა განსაკუთრებულად მშვენიერი ნაწარმოებები. მათ შორის „მანდარინები“, უაღრესად თბილი ნოველა, რომელსაც დღეს ვთავაზობთ პრესა.გე-ს მკითხველს (ჯემალ მჭედლიშვილის თარგმანი).

სიცოცხლის ბოლო წლები გენიოსი მწერლისთვის მძიმე იყო. ფიქრობდა თვითმკვლელობაზე. ბოლოს, მეთოდიც და ადგილიც შეარჩია და 1927 წლის 24 ივლისს მიიღო ვერონალის, საძილე საშუალების დიდი დოზა...

1935 წელს იაპონიაში დაწესდა აკუტაგავას სახელობის ლიტერატურული პრემია.

მანდარინები

(თარგმნა ჯემალ მჭედლიშვილმა)

ზამთრის პირქუში მწუხრი ჩამოწოლილიყო. მატარებლის მეორე კლასის ვაგონის კუთხეში ვიჯექი და მოუთმენლად ველოდი გამგზავრების მაუწყებელ სასტვენის ხმას. სინათლე კარგა ხანია რაც ჩართეს, მაგრამ მგზავრთაგანი ჩემს მეტი ვაგონში აღარავინ ამოდიოდა. კაციშვილი არ ჭაჭანებდა გარეთაც, ნახევრად ჩაბნელებულ ბაქანზე; გამცილებლებიც კი არ ჩანდნენ. მხოლოდ დროდადრო, საწყალობლად თუ დაიწკმუტუნებდა გალიაში დამწყვდეული ძაღლი. ყოველივე ეს საოცარი ჰარმონიით ერწყმოდა ჩემს მაშინდელ გუნება-განწყობილებას. ენით უთქმელი დაღლილობა და კაეშანი გონებას მიბინდავდა, მოქუშული ვიყავი თოვლიან ცასავით. გაუნძრევლად ვიჯექი პალტოს ჯიბეებში ხელებჩაწყობილი და იმის ილაჯიც კი აღარა მქონდა, ჯიბიდან საღამოს გაზეთი ამომეღო და გადამეხედა.

როგორც იქნა, გაისმა სასტვენის ხმა. ოდნავი შვება ვიგრძენი, თავი სარკმლის ჩარჩოს მივაყრდენი და ველოდი, როდის გაცურდებოდა უკან და გაუჩინარდებოდა სადგური სარკმლის მიღმა. ამ დროს ტურნიკეტის მხრიდან, ბაქანზე, გეტას ბაკაბუკი მოისმა და იმავე წამს კონდუქტორის ბრაზიანი შეძახილიც გავიგონე; რახრახით გაიღო კარი და ვაგონში ქოშინით შემოვიდა ცამეტი-თოთხმეტი წლის გოგო. მატარებელიც მაშინვე შეძაგძაგდა და ნელა დაიძრა. ფანჯრიდან მოჩანდა უკან დახეული, მიჯრით ჩაყრილ ბოძებს შორის აფართქალებული სივრცე, თითქოს ვიღაცისგან მიტოვებული და მივიწყებული წყლის საზიდი ურიკა, მებარგული, მატარებელში ვიღაცას თავს უკანტურებდა... ყოველივე ეს ნაცრისფერი ბოლის ბოლქვებში გახვეულიყო. შვებით ამოვისუნთქე, პაპიროსი გავაბოლე და ჩემს პირდაპირ ჩამომჯდარი გოგო შევათვალიერე.

ნამდვილი სოფლელი გომბიო გახლდათ. ხეშეშ თმაზე, „იტიოგაესის” ვარცხნილობით რომ დაელაგებინა, ცხიმის ნიშანწყალიც არ ემჩნეოდა. ნაყვავილარი, დამსკდარი ღაწვები ისე დაბრაწოდა, უსიამო შთაბეჭდილებას ტოვებდა. მუხლებზე, დაუდევრად რომ ჩამოკონწიალებოდა შალის ჭუჭყიანი, მწვანე შარფი, მოზრდილი ფუთა ედო. დამზრალ ხელში საგულდაგულოდ ეჭირა მესამე კლასის ვაგონის წითელი ბილეთი. თვალში არ მომდიოდა გოგოს ტეტიური სიფათი, გარდა ამისა, მისმა ბინძურმა ჩაცმულობაც შემზარა. და ბოლოს, ძალზე გამაღიზიანა თავისი სიბენტერით - მეორე და მესამე კლასის ვაგონები რომ ვერ გაერჩია ერთმანეთისგან. ვეწეოდი პაპიროსს და ვცდილობდი, დამევიწყებინა გოგოს არსებობა. ამასთან, რაკი უსაქმოდაც გახლდით, გაზეთი გავშალე. უცებ, სარკმლიდან გაზეთზე დაფრქვეულ შუქს სიკაშკაშე მოემატა და აქამდე ძნელად შესამჩნევი სტრიქონებიც უფრო მკაფიოდ გამოისახა. მატარებელმა, როგორც ჩანს, იოკოსუკას ხაზის მრავალრიცხოვან გვირაბთაგან პირველში ჩაყვინთა.

ელნათურების შუქით გაბრდღვიალებულ გაზეთის გვერდებში საინტერესოს ვერაფერს ვხედავდი; ყველაფერი, რაც ამქვეყნად ხდებოდა, ძალზე ბანალური იყო იმისათვის, რომ ჩემი სევდა გაექარვებინა. მშვიდობის ხელშეკრულების საკითხები, ახალდაქორწინებულები, კვლავ ახალდაქორწინებულნი, ჩინოვნიკთა მექრთამეობის შემთხვევები, განცხადებები მიცვალებულთა შესახებ... ისეთი უცნაური ილუზია შემექმნა, თითქოს გვირაბში შესული მატარებელი საწინააღმდეგო მიმართულებით გაექანა და უნებლიედ ერთი მოსაბეზრებელი წერილიდან მეორეზე გადამქონდა მზერა. და მაინც, მთელი ამ ხნის განმავლობაში, წამითაც ვერ დამევიწყებინა ჩემს წინ მჯდომი გოგო - ჩვენი არსობის უღიმღამო სინამდვილის ცოცხალი განსახიერება. და ყველაფერი ეს ერთად - გვირაბში მოგრიალე მატარებელი, სოფლელი გომბიოცა და ბანალური სტატიებით გაჭედილი გაზეთიც, მეტი რა იყო, თუ არა ჩვენი გაურკვეველი, უბადრუკი და მოსაბეზრებელი ცხოვრების თავისებური სიმბოლო? ყოველივე უაზროდ მეჩვენება. წაუკითხავი გაზეთი გვერდზე მივაგდე, თავი კვლავ ფანჯრის ჩარჩოს მივაყრდენი, თვალი მივლული და თვლემას მივნებდი.

გავიდა რამდენიმე წუთი. რაღაცამ დაფეთიანებულივით წამომაგდო და რას ვხედავ: გოგოს თავისი ადგილი მიუტოვებია, გვერდით ამომდგომია და ჯიუტად ცდილობს სარკმლის გაღებას, მაგრამ მძიმე ჩარჩო არ ნებდება. კიდევ უფრო აწითლებოდა დახეთქილი ლოყები, წამდაუწუმ სრუტუნებდა და მძიმედ ხვნეშოდა ფანჯარას შეჭიდებული. გორაკთა ფერდობები, რომლებზედაც ბინდბუნდში გადამჭკნარი ბალახი ბზინავდა, კვლავ ვიწროვდებოდა და ორივე მხრიდან სარკმლებისკენ მოიწევდა... ადვილი მისახვედრი იყო, რომ მატარებელი მომდევნო გვირაბში დაყვინთავდა. გოგო არ ცხრებოდა, საგანგებოდ დაკეტილი ფანჯრის გაღებას ლამობდა ისევ. მაგრამ რატომ, ეს კი ვერ გამეგო. მისმა ამაო გარჯამ თანაგრძნობითაც კი განმაწყო, მაგრამ ბოლოს და ბოლოს ყველაფერი ჭირვეულობად ჩავუთვალე. კვლავ ადრინდელი გულგრილობითა და პირქუშად შეცქეროდი, როგორ ეხეთქებოდა თავისი დამზრალი ხელებით ფანჯარას და როგორ ლამობდა მის ჩამოწევას.

ის იყო, ვინატრე, ვერ მიეღწია საწადელისთვის, რომ მატარებელი შემზარავი გრიალით შევარდა გვირაბში და იმავე წამს ჩარჩოც, რომლის ჩამოშვებაზეც ასე წვალობდა გოგო, დაბლა ჩამოეხეთქა. ფანჯრის მართკუთხა ღიობში უმალ მახრჩობელა ბოლად ქცეული შავი, ჭვარტლით შესქელებული ჰაერი შემოიჭრა და მთელ ვაგონში ჩაიღვარა. სახეზე ცხვირსახოცის აფარებაც ვერ მოვასწარი, რომ ბოლის ტალღა თავზე გადამევლო და წლების მანძილზე ყელის ტკივილისაგან გაწამებულს, ისეთი ხველა ამიტყდა, ლამის დავიხრჩე. გოგო ყურადღების ღირსად არ მხდიდა, ფანჯარაში გაეყო თავი, არაფრად აგდებდა ქარს, თმას რომ უწეწავდა და წინ იყურებოდა, მატარებლის სვლის მიმართულებით. შევცქეროდი მას, ბოლსა და ელექტროშუქში გახვეულს და ფანჯრიდან დღის სინათლე რომ არ გამოჩენილიყო, რომ არ შემოჭრილიყო მიწის, თივისა და წყლის მაცოცხლებელი სურნელი, და ხველება არ შემწყდომოდა, ალბათ ლაზათიანად გამოვლანძღავდი და ფანჯარასაც ისე ჩავუკეტავდი, თავის დღეში ვეღარ გაეღო.

გვირაბიდან მდორედ გამოცურებული მატარებელი ახლა ღარიბული გარეუბნის გადასასვლელზე მიგრიალებდა, ორივე მხრიდან გამხმარი ბალახით დაფარული გორაკები რომ ეკრა. გარემო ჩალითა და კრამიტით გადახურულ, ერთმანეთზე მიჯრილი სახლების უსუფთაო სახურავებს აევსო; აგერ მეისრეც გამოჩნდა, უნდილად რომ აქნევდა ბინდში თავის თეთრ ალამს. როგორც კი მატარებელი გვირაბიდან გავიდა, შლაგბაუმის მიღმა, უდაბურ გადასასვლელთან, ერთმანეთის გვერდით ჩამწკრივებული სამი ლოყაღაჟღაჟა ბიჭუნა დავინახე. ერთი სიმაღლისანი იყვნენ, ჩია ტანისანი, თითქოს მოღუშულ ცას დაეტანა სამთავე. ტანსაცმელიც იმავე ფერისა ემოსათ, რა ჯანღისფრადაც გამოიყურებოდა ეს გარეუბანი. ბავშვებს თვალი ვერ მოეწყვიტათ მატარებლისთვის; მერე ერთდროულად ასწიეს ხელები და მისალმებისმაგვარი რაღაც შეჰყვირეს მთელი ხმით. სწორედ ამ დროს მოხდა მოულოდნელი რამ: ფანჯარაში მთელი ტანით გადახრილმა გოგომ წინ გაწვდილი დამზრალი ხელების ქნევა იწყო და უცებ ბავშვებს, მატარებელს რომ მიაცილებდნენ მზერით, თავზე გადააცვივდათ რამდენიმე ცალი მანდარინი, რომლის ფერშიც მზე და სითბო გამოსჭვიოდა; უნებურად გული ამითრთოლდა და სუნთქვა შემეკრა... ახლაღა მივხვდი ყველაფერს... გოგონას, რომელიც ალბათ სამუშაოს საძებნელად მიეშურებოდა, გასაცილებლად გამოსული ძმებისთვის საგანგებოდ შემოენახა უბეში მანდარინები...

მწუხრში ჩაძირულმა გადასასვლელმა, ბეღურებივით აჟივჟივებულმა სამმა ბიჭუნამ და მათთვის გადაყრილმა მანდარინების ცინცხალმა ელვარებამ თვალის დახამხამებაში ჩაიქროლეს ფანჯრის მიღმა. მტკივნეული სიცხადით ჩამებეჭდა გულში ეს სურათი... ვიგრძენ, როგორ ჩამეღვარა სულში ჯერაც გაურკვეველი, ნათელი გრძნობა. აღელვებულმა თავი წამოვწიე და უკვე სხვა თვალით დავინახე გოგო. იგი თავის ადგილზე დაბრუნებული, უწინდებურად მალავდა დახეთქილ ღაწვებს შალის მწვანე შარფში, მოზრდილ ფუთას ჩასჭიდებოდა და მაგრად ჩაებღუჯა ხელში მესამე კლასის ვაგონის ბილეთი.

ახლაღა შევძელ, დროებით დამევიწყებინა დაღლილობა, კაეშანი და ჩვენი იდუმალი, უბადრუკი და მოსაწყენი ცხოვრება.

აპრილი, 1919 წ.